“Ah siehbi l-ghaziz,” qalli Holmes meta konna qed nistriehu fuq il pultruni hdejn in-nar tal fuklar fl appartament taghna gewwa Baker Street. “Il hajja hi bil-wisq infinitament aktar stramba milli l-mohh tal bniedem jista’ jahseb. Ma nistghux nazzardaw inkunu nafu l-affarijiet li tabilhaqq ma jiswew xejn f’hajjitna. Jekk naqbdu jdejn xulxin u ntiru ’l-barra minn din it-tieqa nkunu nistgħu naraw din il- belt kbira. Issa jekk innehhu l-bjut inkunu nistghu nissindikaw l-affarijiet strambi li għaddejjin, il koincidenzi kurjuzi, il-pjanijiet, il-kontradizzjonjiet, il-katina ta’ l-ghageb ta’ ġrajjiet, li jgħaddu minn generazzjonjiet u li jwasslu ghall-aktar rizultati strambi. Dan kollu jaghmel il-finzjoni bil-konvenzjonijiet u l- konkluzjonjiet maghrufa minn qabel, xi ħaga minghajr interess jew vantagg.”
“Xorta wahda mhux konvint minn dan,” irrispondejtu. “Il-kazijiet li nsiru nafu bihom fil-gazzetti, bhala regola, huma imperrcin u baxxi bizzejjed. Nahseb fir-rapporti tal-puluzija ir-rejalizmu ttiehed sal-limiti tat-trufijiet tieghu. U fl-istess hin wiehed irid ighid li dak li johrog, la hu msawwar fil-mohh u wisq inqas artistiku
“Trid issir certu ghazla u wiehed irid ikun bil-ghaqal biex johrog l-effett rejalistiku. Dak li hemm hazin fir-rapporti tal-puluzija, hu li aktar mohhhom biex ifahhru il-magistrati milli jaghtu-dettalji. Dan ta’ l-ahhar mhux biss huma mehtiega izda huma l-qofol ta’ kollox ghall-kaz. Ibqa fuq li qed nghidlek Watson ma hemm xejn mhux naturali hlief dak li nqisu ta’ kuljum.
Tbissimt u xengilt rasi. “Qed nifhem sew ghaliex qed tahseb hekk,” ghedtlu. “Logikament fir-rwol tieghek ta’ wiehed li jghin u jaghti pariri b’mod mhux ufficjali lil kull min hu kkonfondut fi tliet kontinenti, inti tiltaqa’ ma’ dak kollu li hu stramb. Imma hawn ara”, – qbadt il gazzetta mill art – “ejja nippruvaw fil-prattika. Hawn hu l ewwel titlu li qed nara: ‘Il mohqrija ta’ raġel fuq martu’. Fuq dan hemm artiklu ta’ nofs kolonna, izda naf sew dak li sehh minghajr m’ghandi bzonn naqra. Naturalment hemm il mara l ohra, ix xorb, l imbuttar, id-daqqa, it-tbenġila, ohtha jew sid il kera li thenn ghaliha. L izjed kittieb rozz u zbozz ma setax kiteb xi haġa aghar minn hekk.”
“Tabilhaqq, l-ezempju tieghek hu zbaljat daqs l argument tieghek,” qalli Holmes. Ha l-gazzetta u taha daqqa t’ghajn. “Dan il kaz ghandu x’jaqsam xejn mas-separazzjoni tal-koppja Dundas, u b’cikka jien kont imdahhal fil kaz biex niccara xi punti. Ir ragel qatt ma nizzel qatra xorb f’hajtu, ma hemm l-ebda mara ohra, u l imgiba li dejqet lil mara kienet li zewgha rabba l-vizzju ikrah li wara kull ikla jaqla’ d dentatura u jgaraha lejn martu. Nahseb taqbel mieghi li din mhijiex imgiba li tigri spiss fl-immaġinazzjoni ta’ xi kittieb. Hu naqra tabakk għal imnieħrek Dott., u ammetti li ghelibtek bl-eżempju tieghek stess.”
Newwilli l kaxxa tat-tabakk, li kienet ta’ deheb antik b’ħaġra tal-kwarz fuq l għatu. Tant kienet rikka u sabiħa li kkuntrastat mad-drawwiet bla xniexel tiegħu. Staqsejtu fuqha.
“Ah,” qalli, “insejt li ili gimgħat ma narak. Hija rikordju mingħand ir Re tal- Bohemia għall-ghajnuna li tajtu fil każ tal karti ta’ Irene Adler.”
“U c curkett?” staqsejtu waqt li flejt il-gmiel ta’ brillant ileqq fuq sebghu.
“Rigal mill familja rjali tal Olanda. Ghalkemm il-materja li fuqha kelli nghinhom tant kienet delikata li lanqas nista’ ntarrafha lilek, il kittieb li b’hila kbira rrakkonta dwar xi żewġ problemi li hallejt.”
“Bhalissa ghandek xi haġa ghaddejja?”, staqsejtu mhux minghajr interess.
“Hemm xi ghaxra jew tnax, izda mhux ta’ interess partikolari. Ifhem, fil-fatt huma importanti izda mhux interessanti. Sibt li l-kazi l-anqas ta minn jaghti kazhom ikollhom firxa akbar fejn wiehed izommm taht ghajnejh jixtar malajr il kawża u l effett li huma is-seher ta’ l-stharrig. Id-delitti l-kbar ghandhom habta jkunu hfief ghaliex akbar ma hu d delitt, bhala regola, il-kagun ikun aktar evidenti. F’dawn il-kazi li ghandi, hlief ghal bicca xogħol mhabbla li giet riferuta ghalija minn Marseilles, ma hemm xejn fuqhiex wiehed ihabbel ras. Izda ghandu mnejn ikolli xi haġa ahjar ftit minuti ohra. Jekk mhux sejjer imqarraq dan hu wiehed mill klijenti tieghi.
Qam minn fuq il pultruna u mar ihares minn bejn il purtieri lejn it triq imcajpra u griza. Mort hdejh u minn wara spallejh fuq in-naha l ohra tat triq rajt mara b’pellicca m’ghonqha, u kappell bil-faldi wesghin b’rixa mibruma fuqu. Il-kappell kien mxengel(1) fl-istil ta’ moda tad-Dukessa ta’ Devonshire. Hi harset minn taht il kappell b’mod mifxul u mhasseb lejn it twieqi taghna filwaqt li bdiet sejra lura u ’l quddiem u ddawwar u tilghab bil-buttuni tal-ingwanti qisha ma tafx x’ser taqbad taghmel. F’daqqa wahda, b’qabza ta’ ghawwiem, haffet qasmet it-triq u smajna l -hoss tal-qanpiena tal bieb.
“Digà rajt imgieba bhal din,” qalli Holmes, u tefa’ s sigarett fin-nar. Meta xi hadd ikun bejn haltejn jidholx jew le, hafna drabi tkun xi affari tal qalb. Dak li jkun jixtieq parir izda ma jafx jekk il-grajja hiex sensittiva wisq biex itarrafha lil xi hadd. Iżda anki hawn nistghu naghmlu distinzjoni. Jekk ir-ragel igib ruhu hazin hafna ma’ martu, din ma toqghodx tahsibha u s soltu ninduna b’dan ghaliex il-wajer tal qanpiena tant tigbdu f’sahha li mhux l-ewwel darba li nqata’. F’dan il-kaz nistghu nibqghu zguri li hi xi haġa li ghandha x’taqsam mal-imhabba. Fl-istess hin is- sinjorina mhux daqshekk irrabjata, imma aktar ikkonfonduta u qalbha sewda. Izda hawn hi personalment biex thollilna kull dubju.”
Kien hemm tahbita fuq il-bieb u t tifel bil-bluza maqfulha bil-buttuni dahhal u introduca lis sinjorina Mary Sutherland. Is-Sinjorna dehret b’mod imponenti wara s-sura ċkejkna tat tifel qisha bastiment merkantili bil-qlugh kollha spjanati wara d- dghajsa zghira tal-pilota. Sherlock Holmes laqaghha b’dik il-gentilezza tiegħu, u wara li ghalaq il-bieb, b’inkin talabha tpoggi fuq il-pultruna. F’minuta taha daqqa t’ghajn b’dik ix-xejra ta’ wiehed alejnat kif hija drawwa tipika tieghu.
“Ma tahsibx,” qalilha “li meta ma tkunx tara hafna mill boghod teghja xi naqra biex tittajpja.”
“Ghall-ewwel iva,” irrispondiet, “imma issa naf fejn huma l ittri minghajr ma nhares.” Imbaghad f’daqqa wahda giet insè tal kliem ta’ Holmes u hadet qatgħa, u harset lejh b’wicc dhuli li deher mbezza’ u mahsud, “Smajt bija Mr. Holmes!”, ghajtet, “Kieku kif taf dan kollu fuqi?”
“Thabbilx rasek,” qalilha Holmes jitbissem. “Xoghli hu li nkun naf l-affarijiet. Ħarrigt lili nnifsi nara affarijiet li ohrajn ma jaghtux kashom. Kieku mhux hekk, ghaliex gejt tikkonsultani?”
“Gejt ghandek għaliex smajt dwarek minn Mrs. Etherege, li kont sibtilha lil żewgha bla dahbit ta’ xejn meta l-pulizija, anzi kulhadd, kien qata’ qalbu minnu u hasbuh mejjet. Oh, Mr Holmes nixtieq li tista’ taghmel l-istess ghalija. M’inhiex sinjura izda xorta, bis-sahha tieghi nnifsi naqla’ mitt sterlina fi- sena kif ukoll naqla’ mitt sterlina (€6,000) nittajpja. Naghtik kollox jekk ikun naf x’sar minn Mr Hosner Angel.”
“Ghaliex gejt għandi b’daqshekk heffa?” staqsieha Sherlock Holmes, bil-ponot ta’ subghajh imissu ma’ xulxin u jhares lejn is-saqaf.
Il wiċċ ċass ta’ Miss Mary Sutherland rega’ deher skantat. “Iva tlaqt bilgri mid-dar,” qaltlu, “għaliex irrabjajt nara kif għal Mr. Windibank, li jigi missieri, dan l-incident qisu ma gara xejn. La ried imur ghand il pulizija u lanqas jigi ghandek. Mhux biss ma ried jagħmel xejn izda beda jghidli li ma hemm xejn fejn wiehed jinkwieta. Telghuli, qbadt l affarijiet u ġejt għandek mill-aktar fis.”
“Missierek?”, qal Holmes. “Nahseb missierek tar-rispett peress illi ghandu kunjom differenti minn tieghek.”
“Iva dazgur, missieri tar-rispett. Izdga jien insejjahlu missier, ghalkemm hi daqsxejn stramba ghaliex hu biss hames snin u xahrejn ikbar minni.”
“Ommok ghadha hajja?”
“Mela le, ommi hi mimlija bil-għomor. Ma tantx hadt pjacir, Mr Holmes, meta reġ#gghet izzewget daqshekk malajr wara l- mewt ta’ missieri, li kien kwazi hmistax-il sena izghar minnha. Missieri kien plumber gewwa Tottenham Court Road, u halla warajh negozju tajjeb hafna, li ommi kompliet bl-ghajnuna ta’ Mr Hardy, il-foreman. Izda meta gie Mr Windibank gieghelha tbieghu. Hu kellu pozizzjoni ahjar minna peress illi kien isiefer u jinnegozja fl-inbid. In negozju ta’ missieri nbiegh ghal erbat elef u seba’ mitt sterlina(€283,000) bejn avvjament (2) u interessi. Prezz li kien ferm inqas milli kien igb missieri kieku kien ghadu haj.”
Stennejt lil Holmes ha jitlef il-pacenzja b’dan it-treddin bla siwi. Izda ghall-kuntrarju, sema’ kollox bl-ikbar attenzjoni u interess.
“Dak li taqla’ inti jigi min negozju?”, staqsieha.
“Le le Sinjur, hu kollu ghalih wahdu. Thallhieli miz-ziju Ned f’Auckland, New Zealand. Huwa stocks(3) ta’ New Zealand b’imgħax ta’ erbgha u nofs fil mija. Il kapital jammonta għal elfejn u ħames mitt (€91,000) lira izda jien nista’ niehu biss l-imghax.”
“Tinteressani ħafna,” qalilha Holmes. “U l-fatt li taqla’ somma kbira ta’ mitt sterlina fis sena barra li taqla’ mix-xogħol li tagħmel, naħseb li jaghmlek persuna li tivvjagga hafna u tara li taqta’ x-xewqat tieghek. Mara tista’ tghaddi tajjeb mhux hazin bi qliegh ta’ sittin lira sterlina.”(€4,000)
“Nista’ nghaddi b’wisq inqas minn hekk Mr Holmes, imma tifhem li sakemm nibqa’ d-dar ma rridx li nkun ta’ piż. Ghalhekk sakemm nghix ma’ ommi u zewġha huma jistghu jiddisponu minn flusi kif iridu. Tabilhaqq għalissa Mr. Windibank jigbed l- interessi tieghi kull tliet xhur u jghaddihom lil ommi. Jien insibni li mmur tajjeb b’dak li naqla’ bit-tajprajter. Niehu żewġ soldi(€0.40) l-karta u spiss naghmel bejn hmistax u ghoxrin karta f’gurnata.”
“Ghamiltli l-qaghda tieghek cara hafna,” qalilha Holmes. “Dan hu il-habib tieghi Dr Watson. Quddiemu tista’ titkellem kif trid qisek qed tkellem lili. Hu pacenzja u fehemna x’inhi r rabta tieghek ma’ Mr. Hosmer Angel.”
Għal din d-domanda wicc Miss Sutherland hmar u bdiet tigbed it-tarf tal-ġakketta b’mod nervuz.
“Iltqajt mieghu l-ewwel darba fil-ballu tal-gas fitters,” qaltilna. “Lil missieri kienu
jibaghtulu l-biljetti. Wara mewtu ma nsewniex u bdew jibaghtuhom lil ommi. Mr. Windibank ma xtaqx li mmorru. Biex nghid is sewwa hu qatt ma riedna mmorru mkien. Kien jirrabja anki jekk kont immur xi harga mat-tfal tal klassi tar-religjon ta’ nhar ta’ Hadd. Iżda din id-darba kont deciża li mmur. Fuq kollox, xi dritt kellu li jzommni milli mmur il-ballu? Hu kien kontra li mmorru biex ma nithaltux ma’ nies baxxi. Dan hu bla sens ghax bosta minn dawk li kienu ser jattendu kienu hbieb ta’ missieri. Qalli wkoll li ma kelli xejn adegwat x’nilbes meta fil-fatt kelli libsa eleganti ta’ kulur vjola li lanqas kont ghadni hriġt mill kexxun. Fl ahhar, meta ra li ma kienx ser igibha zewg telaq lejn Franza fuq xogħol. Ida ommi, Mr Hardy, il foreman, u jien morna. Kien hemm li ltqajt ma’ Mr Hosmer Angel.”
“Nahseb li meta gie minn Franza, Mr Windibank kien irrabjat li int mort il-ballu?”, qalilha Holmes.
“Kollox ma’ kollox, hadha tajjeb. Beda jidhak, gholla spallejh u qal li hu ghalxejn tghid le lil mara għax fl-ahhar mill ahhar taghha tghaddi.”
“Mela jekk fhimt sew fil-ballu tal-gas fitters iltqajt ma’ dan il-gentlom Hosmer Angel.”
“Iva ltqajt miegħu daiknhar filghaxija u l-ghada ghadda għandna biex jara wasalniex id-dar sew wara li konna mieghu. Wara ltqajna darbtejn ohra u morna passiggata. Izda wara li missieri rega’ gie mis safar Mr Hosner Angel gie izda ma thallix jidhol ghandna.”
“Le? U ghaliex?”, staqsieha Holmes.
“U taf int, missieri kien jobghod dawn l-affarijiet. Ma ried lil ħadd jigi d-dar jarana. Hu jsostni li l-mara messha tkun ghal qalbha fi ħdan il-familja taghha. Imma kif nghid lil ommi, mara trid li jkollha numru ta’ hbieb u jien m’għandi ‘l hadd.”
“Imma x’sar minn Mr Hosner Angel? Ma ppruvax jarak?”
“Fil fatt missieri kien riega’ sejjer Franza dik il gimgħa u Hosner kitibli li ahjar ma narawx lil xulxin sakemm jitlaq. Fl-istess hin konna niktbu lil xulxin ta’ spiss, tista’ tghid kuljum. Kont nieħu l-ittri filghodu biex missieri ma jindunax.”
“Matul dan iz-zmien tgharrast lil dan is Sinjur?”
“Dazgur Mr Holmes. Tgharrasna wara l ewwel passiggata li ghamilna flimkien. Hosner, jew aħjar Mr. Angel, hu kaxxier f’ufficcju f’Leadenhall Street, u …”
“X’ufficcju?”
“Dan hu l-intopp, Mr Holmes, ma nafx.”
“Fejn joqghod?”
“Naf li jorqod fil-ost fejn jaħdem.
“U ma tafx l-indirizz?”
“Le, hlief li t triq hija Leadenhall.”
“Allura fejn kont tibghathom l-ittri?”
“Fl-ufficcju postali tal-istess triq. Kont inhallihom hemm u mbaghad kien jigi jigborhom. Qalli li jekk nibghat l-ittri l ufficcju, shabu jibdew jigbdulu saqajh li qed jiricievi ittri minghand sinjorin. Offrejt li nittajpjahom, kif kien jagħmel hu, izda ma riedx ghaliex kien ihoss li kieku l-ittra kienet ittajpjata l-magna tigi bejnietna. Dan biex nurik, Mr. Holmes, kemm ihobbni u kif jahseb fuq l-icken affarijiet.”
“Dan jaghtini bosta hjiel,” irrimarka Holmes. “Nemmen ħafna, li l-affarijiet zgħar huma bla dubju l-aktar ta’ min iqis. Tista’ tiftakar xi affarijiet ohra zghar dwar Mr. Hosner Angel?”
“Jisthi hafna, Mr Holmes. Aktar jiehu gost jippassigga mieghi filghaxija milli filghodu. Jobghod jaghti fil-għajn. Hu bniedem ta’ ghalih waħdu. Ghandu kliemu fabbli. Meta kien żghir kellu infezzjoni fit-tunsilli u ntefhulu l glandoli li hallewh bi griżmejh dghajjfin ghalhekk jitkellem baxx u bilkemm jinstema’. Dejjem liebes pulit, bir-reqqa izda mhux li jaghti fil-ghajn. Ghajnejh huma batuti bhal tieghi u jilbes nuccali b’lentijiet skuri minhabba l-lehhaa tad-dawl tax-xemx.”
“Sewwa. U x’gara minn meta Mr Windibank, missierek tar rispett, mar lura Franza?”
“Mr Hosner Angel rea’ gie d-dar u pproponieli li nizzewġu qabel missieri jigi lura.”
Geghelni nahlef b’idi fuq il Bibbja(4) li jigri x’jigri dejjem ingib ruhi sew mieghu. Ommi qaltli li ghamel sewwa li gegħelni niehu gurament ghax dak kien turija tal- passjoni tieghu ghalija. Ommi mill-ewwel kienet taqbel rabta tieghi ma’ Mr Hosner u kienet thobbu aktar minni. Meta bdew jitkellmu li nizzewgu fi żmien gimgħa staqsejthom dwar x’kien x’ha jghid missieri. Huma qaluli biex ma naghtix kas, wara li jigi nghidulu. Ommi qaltli biex inhalli f’idejha dwar missieri ghax kienet se tipperswadih hi. Dwar dan ma tantx ħadt pjacir, Mr Holmes. Tabilhaqq hija stramba li nitlob permess lil xi hadd li hu biss ftit snin ikbar minni. Mandakollu ma ridtx naghmel affarijiet minn wara dahru. Bghattlu ittra f’Bordeaux fejn il- kumpanija tieghu ghandha l-ufficcji. Izda l-ittra giet lura ghandi fil-gurnata tat- tieg.”
“Ma lahqitux?”
“Iva. Kien telaq lejn l Ingilterra ezatt qabel ma waslet l-ittra.”
“Ah! Xi sfortuna. Mela t tieg tieghek kien ser isir nhar il Gimgħa. Kont ha tizzewweg fil-knisja?”
“Iva, b’mod kwiet. Kellna nizzewgu fil-knisja ta’ St Saviour hdejn King’s Cross. Wara konna ha niehdu kolazzjon fil-lukanda St Pancras. Hosner gie għalija b’hansom(5) izda peress illi konna jien u ommi qalilna biex immorru u hu waqqaf karozzella b’erba’ roti. Wasalna l-knisja l-ewwel u meta l-karozzella waslet ukoll hadd ma hareg minnha. Meta l kuccier nizel biex jiftah il-bieba, il-karozzella kienet vojta! Il kuccier stqarr li ma setax jifhem x’sar mil- passiggier ghax kien rah b’ghajnejh stess diehel. Dan kien nhar il-Gimgha u minn dakinhar ghadni ma naf xejn x’sar minnu.”
“Jidhirli li gejt trattata b’mod hajjien u tal-misthija Sinjorina.”
“Le, Mr Holmes! Kien twajjeb u ragel sew wisq biex ihallini lampa stampa. Dakinhar stess qalli li jigri x’jigri, jien ridt nafda fih; anki jekk tinqala’ xi haġa mhux mistennija li tifridna. Jien ridt niftakar li kont imwieghda lilu. Xi darba jew ohra hu kien ha jitlob dak li hu tieghu. Kien kliem stramb ghall-gurnata tat-tieġ. Izda dak li gara wara jaghti sens li dan kollu.”
“Certament. Mela inti tahseb li l-gharus tieghek gralu xi ghawg dizastruz?”
“Iva. zgur li ra xi periklu gej inkella ma kienx ikellmini hekk. Imma nahseb li kien jaf minn qabel x’ser isehh.”
“Imma int m’ghandek l-ebda hjiel ta’ x’seta’ gara?”
“Xejn.”
“Mistoqsija ohra. Ommok kif hadet dan kollu?”
“Irrabjat hafna u qaltli biex ma nitkellimx qatt izjed fuq li gara.”
“U lil missierek ghedtlu?”
“Iva. Hu kien jahsibha bhali, li gralu xi haġa u li ghad nisma’ minghand Hosner. Kif qalli hu, x’interess kellu jgibni sal-knisja u jhallini lampa stampa? Kieku kien issellef xi flus, izzewwigni, u dawwar flusi fuqu. Imma Hosner ma kellux bzonn flus u qatt ma talabni xelin (€3.00). Imma x’seta’ gara? U ghaliex ma jiktibx? Dan kollu ha jgenninni! Ma nistax naghlaq ghajn m’ghajn billejl.” Ħarget maktur minn borzetta żghira u nfaqghet tibki.
“Ha naghti daqqa t’ghajn x’seta’ gara,” qaliha Holmes. “M’ghandi l-ebda dubju li nsibu rkaptu ta’ dan kollu. Halli l-piż ta’ kollox jistrieh fuqi u toqghodx tahseb izjed dwar dan il-każ. Fuq kollox aghmel mill-ahjar biex ’l Mr Hosner jitlaq mill-memorja tieghek hekk kif ghamel f’hajtek.”
“Mela tahseb li mhux ser narah aktar?”
“Hekk qed nibza’.”
“Mela x’sar minnu?”
“Halli dik il-mistoqsija f’idejja. Nixtieq deskrizzjoni preċiża tieghu u jekk tista’ ghaddili xi ittri tiegħu.”
“Gibt avviz b’taghrif dwar id-dehra tieghu li bgħatt ’il Chronicle s-Sibt li għadda,” qaltlu. “Din hi l-karta bl-avviż miktub, u hawn erba’ ittri.”
“Grazzi. U l-indirizz tieghek?”
“31, Lyon Place, Camberwell.”
“Nifhem li qatt ma kellek l-indirizz ta’ Mr Angel. Missierek fejn ghandu n negozju?”
“Hu jivvjagga lejn Westerhouse u Marbank, id-ditta kbira li timporta l-claret(6) u topera minn Fenchurch Street.”
“Grazzi hafna, li tajtni taghrif car bizzejjed. Halli l-karti hawn u ftakar fil-parir li tajtek. Halli din il-grajja tkun ktieb issigillat u thallihex taffettwalek ħajtek.”
“Int qalbek tajba Mr Holmes, izda ma nistax naghmel hekk. Mhux se nqarraq b’Hosner. Meta jigi lura hu ha jsibni lesta.”
Minkejja l kappell eccentriku u l-wicc cass, kien hemm dik in-nobbiltà fil-fidi taghha msoffija minn kull hazen. Kien mara jixirqilha kull gieh. Poggiet il-karti fuq il-mejda u hallietna bil-wegħda li meta jkollna bzonnha tigi.
Holmes poġġa kwiet għal ftit minuti b’subghajh imissu ma’ xulxin, saqajh stirati, u jhares lejn is saqaf. Imbaghad minn xkaffa mimlija pipi ghażel wahda tat-tafal u zejtnija, li għalih kienet qisha xi hadd li jaghtih il-pariri, xeghelha, u ntefa’ fuq il pultruna mghotti bi shaba hoxna ta’ duhhan ikhal b’harsa ta’ xi hadd bi nghas.
“Sinjorina li qanqlitli l-kurzita,” osserva Holmes. “Kurjuz izjed mis-saram żghir taghha, li bil-haqq hu ftit jew wisq tad-dahq. Tista’ ssib każi simili jekk tikkonsulta l-indiċi f’Andover ’77 u kien hemm xi haġa tixbahha f’The Hague s sena l ohra. Ghadda kemm ghadda zmien minn fuqa l-idea xorta wahda fiha zewġ dettalji li huma godda ghalija. Izda s Sinjorina ghandha hafna x’wiehed jitghallem minnha.”
“Jidher li osservajt hafna affarijiet fuqha li ghalija kienu invizibbli.”
“Mhux invizibbli Watson izda ma ma rajthomx. Ma kontx taf fejn tfittex allura l- affarijiet ta’ siwi qabzulek. Qatt ma nista’ ngieghlek tifhem kemm trid tqis sew il- kliem li jinghad. X’tip ta’ difer ghandu l-belem f’kaz, il-’fatti li qed jostru l- lazzijiet taz-zarbun. Xi kkonkludejt mid dehra taghha? Iddeskrivihieli.”
Holmes capcap bil-mod u beda jidhak.
“Ikolli nghid Watson qed taghmel progress tajjeb immens. Flejt l-affarijiet tajba ħafna. Tassew li qabizlek dak kollu li ta’ interess. Izda qed tuza l-metodu li ghallimtek u ghandek habta tifli l-kuluri. Iżda qatt tafda dehera ġenerali, sieħbi, iżda hares u aghti piz lid dettalji. L-ewwel daqqa t’ghajn tieghi fuq mara tmur dejjem fuq il-komma. Forsi f’ragel ahjar thares l-ewwel lejn l-irkoppa tal-qalziet. Rajt, hi kellha burdura ssatinata madwar il kmiem, materjal siewi hafna biex ihalli hjiel. Il linja doppja ftit ’il fuq mill-polz fejn it-tajpista taghfas fuq il-mejda dehret tajjeb hafna. Il magna tal hjata tal-idejn thalli l-istess marki, izda fuq l-id ix-xellugija. Harist imbaghad lejn wiccha u rajt marka żghira ta’ pince nez(7) fuq iz- zewġ nahat ta’ mnehirha. Issugrajt nirrimarka dwar id diffikultà fil-vista u x- xogħol tat tajpista. Dan deher li hasadha.————
Skantajt naqra. Imma tassew kollox kien kien ovvju. Imbaghad kont aktar mistaghgeb u mimli kurzita meta harist ’l-isfel u indunajt li l-bwiez li kienet liebsa ma kinux bħal xulxin. Stramb hafna, ma tahsibx? Buz minnhom kellu l-ponta ta’ quddiem daqsxejn dekorata u l-ponta tal-iehor lixxa. Wiehed kien maqful b’zewg buttuni minn isfel meta kellu hames buttuni u l iehor kien maqful biss bl-ewwel, it- tielet u l-hames buttuna. Issa meta tara sinjorina liebsa pulit li tohrog mid-dar liebsa dawk il-bwiez ghal kollox mhux tas-soltu, nofshom maqfulin, ma tridx tkun xi ditektiv kbir biex tinduna li harġet mid dar mghaggla.”
“U x’izjed?” staqsejtu koncentrat, bħas-soltu, bl-ispjega ta’ sieħbi.
“Innutajt li kitbet innota tal-avviż qabel ma harget mid-dar izda meta kienet liebsa. Indunajt b’dan meta rajt l-ingwanta tal-lemin kienet imqattgha fil-werrej izda forsi ma nnutajtx li l-ingwanta, kif ukoll subghajha, kienu mtebbghin bil-linka. Dan urini li kitbet bl-ghaġla u billet il pinna ’l-isfel wisq fil linka. Bilfors ried ikun dalghodu ghax kieku t tebgha kienet tmur minn fuq subghajha. Mhux ta’ ghors dan kollu? Ghalkemm elementari. Imma issa ghax xoghol Watson. Aghmilli pjacir u aqrali l avviz li jaghti taghrif dwar lil Mr Hosner Angel.”
Ghamilt il-karta mad-dawl u qrajt. “Mitluf fl-ghodwa tal 14, gentlom bl-isem ta’ Angel Hosner. Twil hames piedi u seba’ pulzieri, ta’ statura b’sahhitha, karnaggjon sfajrani, xaghru iswed, u daqsxejn fartas. Ghandu barbetti u mustacci folti, jilbes nuccali b’lentijiet skuri u ghandu lehen dghajjef. Kien liebes glekk twil sal-irkoppa bil-pavri tas-satin, sidrija sewda, polka tad-deheb, u qalziet griż tat-tweed u buz bil- genb tal-lastiku. Kien impjegat f’ufficcju f’Leadhall Street. Min ghandu xi informazzjoni …”
“Bizzejjed daqshekk. Grazzi Watson,” qalli Holmes. “Ha nara l ittri,” kompla. “Pjuttost komuni. Assolutament ebda hjiel ta’ Mr Angel hlief li jikkwota lil Balzac(8) darba. Imma hemm punt ta’ importanza li zgur ha jolqtok.”
“L ittri huma miktuba bit-tajprajter.”
“Mhux hekk biss izda anki l-firma hija ttajpjata. Ara kemm hu miktub pulit l-isem Hosner Angel fl-ahhar tal-ittra. Hemm id-data u xejn aktar hlief l-isem tat-triq Leadenhall Street li ma tantx jiftihem sew. Il-firma hi interessanti hafna, fil-fatt nistghu igib dan il-kaz fi tmiemu.”
“Ghaliex?”
“Habib tieghi, iva kif jista’ jkun li mhux tinduna kemm dan il-fatt hu marbut mal- kaz?”
“Ma nistax nghid li qed nara xi ħaga ta’ siwi, hlief li hu jkun jista’ jichad li dik hi l-firma tiegħu jekk hi tfittxu ghall-ksur tal-weghda tal-gharusija.”
“Le mhux dak il punt. Insomma issa nikteb zewg ittri li bihom nahseb l-insibu tarf ta’ kollox. Waħda hija lid-ditta fis City(9) u l oħra lil missier is-Sinjorina, Mr Windibank, fejn ha nistiednu jigi jiltaqa’ maghna ghada fis-sitta ta’ filgħaxija. Ikun ahjar li ninnegozjaw l-affarijiet mal-membri rgiel tal-familja. U issa Dott. ma nistghu naghmlu xejn hlief nistennew risposti ghall-ittri tagħna. Fil-frattemp nistghu nitfghu din il problema fuq l-ixkaffa.”
Kelli bosta ragunijiet biex ikolli fidi hiliet fini ta’ ragunar u l-enerġija kbira li kellu meta jkun qed iwettaq hidmietu. Hassejt li kellu xi hjiel sodi hafna bil-mod kalm u kunfidenti li bih kien qed jittratta dan il-misteru mhux tas-soltu. Darba biss niftakar li hu falla. Dan kien fil-kaz tar Re tal-Bohemia u r-ritratt ta’ Irene Adler. Izda meta harist lura ghall grajjiet strambi ta’ The Sign of Four u dawn marbuta ma’ A Study in Scarlet. Hassejt li riedet tkun tassew kobba mhabbla li Sherlock Holmes ma jkunx jista’ jholl.
Hallejtu jigbed mill-pipa sewda tat-tafal, mohhi mistrieh li meta nerga’ narah l- ghada filghaxija nsib li f’idejh ghandu t-trufijiet kollha li ghandu bzonn biex isib l- gharus mitluf ta’ Ms. Mary Sutherland.
Kelli kaz serju hafna li kien qed johodli l-bicca l-kbira tal-ħin tieghi tant li l-ghada ghaddejt il-jum kollu ħdejn il-pazjent. Kien biss ghal xi s-sitta ta’ filghaxija li stajt nhallih u malajr malajr qbadt hansom għal Baker Street. Ma ridtx inkun tard wisq biex nghin lil Holmes jikxef x’gara sew f’din il-bicca.
“Sibt ikabtu?”, ghedtlu hekk kif ddalt hdejh.
“Iva. Kienet bisulphate of baryta.”
“U le! ghawg ta’ Ms Sutherland!”
“Eh dak? Hsibt li qed tirreferi għall-melh li qed nirricerka. Il-kaz li qed tirreferi ghalih qatt ma kien xi tahbila tal-mohh iebsa. Kif ghedtlek ilbieraħ, kien hemm xi xejriet li jqanqlu l-hsieb. L-unika hasra hi li jiddispjacini nghid li ma hemm ebda ligi li tista’ tmiss nies brikkuni bħal dawn.”
“Allura min u ghaliex abbanduna lil Ms. Sutherland?”
“Il mistoqsija kienet ghadha bilkemm halliet fommi meta smajna lil xi hadd tiela’ t tarag u jhabbat il-bieb.”
“Dan hu Mr. Windibank, missier is-Sinjorina,” qalli Holmes. “Kitibli biex jinfurmani li kien gej fis sitta. Idhol.”
Dahal ragel b’sahhtu ta’ statura medja, ghandu xi tletin sena, wiċċu mqaxxar, b’wicc abjad. Kellu manjieri helwin izda xehta ta’ makakk b’par ghajnejn ta’ seqer li ghandhom il-hila jaraw izjed milli jidher. Tana daqqa t’ghajn inkwiżzttiva, pogga l-lobbja fuq il gradenza, baxxa rasu, u qaghad fuq l-eqreb pultruna.
“Is serata t-tajba Mr. James Windibank,” qallu Holmes. “Nahseb din l-ittra ttajpjata, fejn fiha għamilt appuntament mieghi ghas sitta, hija minghandek”
“Iva. Skuzani li qieghed xi ftit tard imma jien mhux padrun tieghi nnifsi. Jiddispjacini li Ms. Sutherland qaghdet iddejjakom. Jien nahseb ikun aħjar li l- hwejjeg tal-familja jinhaslu fil-familja u mhux fil pubbliku. Giet hawn kontra x- xewqa tieghi, izda hu tinfixel malajr u taghmel ta’ rasha. Kif nahseb innutajt, meta tiddeciedi fuq xi ħaga ma tantx tista’ tigi kkontrollata. Logikament ma naghtix kas li inti tidħol f’din l-affari. Fuq kollox int ghandek rabtiet mal pulizija. Izda mhux ħaga sabiha li r-risq hazin personali jigi mxandar ma’ kullimkien. Barra l-fatt li dawn huma kollha spejjez zejda. Wara kollox kif tista’ int issib lil Hosner Angel?”
“Għall-kuntrarju,” qallu Holmes bil-kwiet. “Nemmen li nsibu lil Mr Angel.”
Ma’ dan il kliem inhasad u waqqa’ l-ingwanti. “Qed niehu pjacir nisma’ dan,” qal lil Holmes.
“Hija stramba,” qallu Holmes, “Imma tajprajter ghandha xejriet partikolari ghaliha biss bhall-kaligrafija ta’ persuna. L-ebda tnejn ma huma l-istess. Xi tipi jitgharrqu aktar malajr, ohrajn imorru biss fuq naha wahda. Issa f’din in-nota, Mr Windibank, tista’ tara li l-e ma tidhirx hafna u l-r ghandha difett zgħir fil-parti l- wieqfa. Hemm erbatax ohra minn dawn, ejja nsejhulhon nuqqasijiet, iżda dawn it tnejn l aktar evidenti.”
“L ufficcju nikkorrispondu bit-tajprajter u m’hemmx dubju li bl-uzu titgharraq xi ftit,” qal il mistieden tagħna jhares distratt lejn Sherlock Holmes b’dawk ghajnejh żghar
“U issa ha nurik studju xi haga tabilhaqq interessanti, Mr Windibank,” kompla Holmes. “Nahseb fil-futur ghad nikteb rapport dwar ir rabta tat-tajprajter mad-delitti. Suggett li ftit li xejn tajt kasu. Hawnhekk ghandi erba’ ittri suppost gejjin minn ragel mitluf. Huma kollha ttajpjati. Issa f’kull kaz mhux biss l-Ejiet ma tantx jidhru u l-rRrreijiet ghandhom difett fuq in-naha l-wieqfa imma bil-lenti tista’ tosserva erbatax-il difett iehor li tkellimt dwarhom.”
Mr Windibank qabez minn fuq is-siggu u ha l-lobbja. “Ma nistax nahli l-hin b’dan paroli kollu fantasija tal-mohh. Jekk tista’ taqbu aqbdu u infurmani meta taghmel dan.”
“Mela le,” qallu Holmes waqt li mar hdejn il-bieb u dawwar ic-cavetta.
“X’inhu? Fejn?” ghajjat Mr. Windibank, b’xufftejh bojod u uarstu qisha ta’ far maqbud f’nassa.
“U le le, ma jistax ikun,” qal Holmes bil-ħlewwa. “Ma hemm l-ebda tama li tizgicca Mr Windibank. L affari hi trasparenti u tiftihem tajjeb, barra l-fatt li insulentajtni meta ghedtli li kien impossibli ghalija li nsib tarf ta’ kwistjoni banali bhal din. Hekk hu! U issa poggi bilqieghda u ejja nitkellmu.”
Dak li gie jzurna ntelaq fuq il pultruna b’wiccu abjad karti u bl-gharaq ixoqq fuq mohhu.
“Hadd ma jista’ jiehu passi legali kontra tieghi.”
“Jiddispjacini hafna li dan hu minnu. Izda, bejnietna, Windibank, kienet nasba kiefra, egoista u bla qalb li qatt iltqajt maghha. Issa ha nghidlek pass pass x’gara u kkoregini jekk niehu xi zball.”
Ir ragel pogga kobba fuq il-pultruna u nizzel rasu qisu xi hadd mitluf. Holmes pogga saqajh fuq l-ixkaffa tan-naħa ta’ isfel tal-fuklar b’idejh fil but. Beda jitkellem, izjed mieghu nnisfu milli maghna.
“Ir-ragel li hawn maghna, Watson, zzewweg mara hafna akbar minnu purament ghall-flus,” beda Holmes. “Kien ukoll igawdi l-uzu tal-flus ta’ bintha sakemm din kienet toqghod maghom. Kienet somma sombor għal nies fil-pozizzjoni taghhom u jekk jitilfuha kienet tkun daqqa ta’ harta kbira. Kien jaqbillhom hafna kieku jirnexxielhom jzzommu ‘l-bint id dar. Is Sinjorina kienet fabbli, taf-thobb, u qalbha tajba. Ma kinitx ser tibqa’ xebba ghal hafna snin. Issa jekk tizzewweg ikun ifisser telf ta’ mitt sterlina fis-sena ghal missierha li kienet tkun xejn inqas minn rovina. X’ ha jaghmel biex jiskansa dan? Ovvjament izommha d-dar u ma jhallhiex li jkollha il-kumpanija ta’ nies tal-età taghha. Imma induna li ma setax jikkontrollaha ghal dejjem. Saret nervuza, sahqet fuq id-drittijiet taghha, u habbret fil-miftuh l-intenzjoni taghha li tmur il-ballu. X’jaghmel il-missier tar-rispett li jilhaqlu? Gietu idea li kienet izjed titwemmen f’mohhu milli f’qalbu. Bl-ghajnuna ta’ martu hu biddel id-dehra tieghu. Ghatta dawk l-ghajnejn ta’ seqer b’nuccali b’lentijiet skuri, heba wiccu b’par mustacci u barbetti folti, u biddel lehnu car f’wiehed baxx u hlejju bilkemm kemm jinstema’. Hu kien doppjament rasu mistrieha grazzi ghall-vista dghajfa tas-Sinjorina. U issa jidhol fix-xena Mr Hosner Angel li gerrex namrati ohra billi nnamra maghha hu.”
“Ghall ewwel kienet cajta,” karab Windibank. “Qatt ma hsibna ha tiehu l-affarijiet daqshekk bis-serjetà.”
“Jista jkun li le. Imma hu x’inhu s-Sinjorina hadet kollox bis-serjetà. Mohhha mistrieh li missierha kien Franza, s suspett ta’ qerq qatt ma dahal f’rasha. Hi ghozzot bil-bosta l-istima ta’ ragel u l-effett kompla zdied bit-tifhir u l ammirazzjoni li bdiet turi ommha ghalih. Mr Angel issa beda jghaddi ghandhom u ovvjament l-affari mxiet ’il-quddiem sew u l-ghan taghhom beda jintlahaq. Iltaqghu spiss u saret l-gherusija li kienet ha tissigilla l-imhabba tas-Sinjorina ma’ Hosner Angel. Ovvjament Ms. Sutherland ma haristx lejn ragel iehor. Imma l- ingann ma setax jibqa’ sejjer ghal dejjem. Dawn il-vjaggi suppost fi Franza saru ta’ xkiel. L-ahjar haga kienet li din il farsa tintemm darba ghal dejjem izda b’mod drammatiku li jhalli effett dejjiemi f’mohh is-Sinjorina tant li fil-gejjieni tevita li tintrabat ma’ xi namrat ieħor. Ghalhekk dawk il-guramenti ta’ fedeltà mehuda fuq il-Bibbja u diskors dwar il possibilità li jinqala’ xi haġa f’jum it tieg. James Windibank ried li Ms Sutherland tibqa’ marbuta ma’ Hosner Angel biex ma tkunx taf dwar x’gara minnu ghall-anqas ghall ghaxar snin li ġejjin. Kien x’kien, hi ma riditx taf b’ragel ieħor. Wassalha sal-bieb tal knisja, imbaghad għax ma setax imur aktar minn hekk, gheb billi dahal minn bieba ta’ karozzella u hareġ mill-oħra. Naħseb dik kienet is sensiela tal fatti Mr Windibank.”
F’daqqa wahda l-mistieden taghna rega’ rabba l-arja waqt li Holmes kien qed jitkellem. Qam minn fuq il-pultruna b’wicc isfar u ħarsa kiesha ta’ disprezz.
“Jista’ jkun hekk, jew jista’ ma jkunx Mr Holmes,” qallu, “izda jekk tahseb li int intelligenti hafna missek tkun taf li int qed tikser il ligi, u mhux jien. Mill-bidu net m’ghamilt xejn oggezzjonabbli, imma sakemm ħa zzomm il-bieb maghluq qieghed tissogra akkuza ta’ aggressjoni u sekwestru ta’ persuna.”
“Kif qed tghd il liġi ma tistax tmissek,” qallu Holmes, hekk kif fetah il-bieb berah, “Izda qatt ma kien hemm ragel li kien jisthoqqlu kastig daqsek. Jekk is-Sinjorina ghandha xi huha jew habib imissu jaghtik xebgħa frosta,” kompla Holmes hekk kif hares lejn dak il wicc imqit u kollu mibeghda ta’ Windibank. “Mhux parti mid-dmirijiet lejn il klijenta tieghi izda ghandi frosta taz-ziemel u nahseb li gejt bżonnha.”
Holmes mexa lejn il frosta izda sakemm seta’ jaqbadha kien hemm salt storbju fit- taraġ u smajna l-bieb ta’ barra jinstabat. Mit-tieqa rajna lil Mr-Windibank ilebbet b’kemm ghandu sahha il-boghod kemm jista’ jkun minn 221B Baker Str.
“Dak hu bniedem ta’ qalb hazina!” irrimarka Holmes, jidhak u ntefa’ fuq il- pultruna. “Dak ir-ragel ser jaghmel karriera ta’ kriminal. Issa beda b’affarijiet zghar izda zgur ha jitla’ ghal affarijiet aktar serji. Ma nohodhiex bi kbira li jispicca mdendel mal-forka. Wara kollox il- każ ma kienx nieqes minn xejriet li jistimulaw l-hsieb.”
“Ghadni s’issa ma nistax nifhem il-passi kollha li wassluk biex tifhem x’kien ghaddej,” irrimarkajt.
“Kien ovvju mill-bidu li Mr. Hosner Angel kellu xi haga f’mohhu bil-mod stramb li kien qed igib ruhu. Fl istess hin milli stajt nifhem l-missier tar rispett kellu l-aktar x’jakkwista minn dan l incident. Imbaghad kien hemm il-fatt li t-tnejn qatt ma dehru flimkien, imma wiehed kien jidher meta l iehor kien xi mkien iehor. Dwar dan ghajni ghokritni. Ma’ dan il-fatt zid in-nuccali skur, il-lehen dghuli. Dawn gegħluni nahseb fi ilbies ta’ xi hadd li ried ibiddel id-dehra tieghu, izjed u izjed meta semmiet il barbetti folti. Is-suspetti tieghi gew tista’ tghid konfermati mill-fatt li hu kien jiffirma ismu bit-tajprajter. Minn dan stajt nifhem li Ms. Sutherland kellha l-hila taghraf il-kaligrafija tieghu, anki l-icken ezempju taghha. Tifhem li dawn il fatti wahdhom flimkien ma’ ohrajn izghar kollha bdew jindikawli l-istess direzzjoni.”
“U kif ikkonfermajt dan kollu?”
“Darba li ssuspettajt bir ir-raġel kien hafif li nsib ghajnuna. Kont naf dwar il kumpanija fejn kien jahdem. Meta kelli t-taghrif dwar id-dehra tieghu eliminajt kulma seta’ kien falz – il barbetti, in-nuccali, il vuċi – u bghatt din it-taghrif lid- ditta tieghu u tlabthom jinfurmawni jekk id-deskrizzjoni taqbilx ma’ xi wiehed mill- impjegati taghhom. Kont digà nnutajt bid-difetti tat-tajprajter u ktibtlu fl- indirizz tax xoghol, fejn stedintu jigi hawn. Kif stennejt hu wegibni bit-tajprajter li hi identika ma’ tas Sinjorina Sutherland, bl istess nuqqasijiet banali jaghmluha wahda unika”
“L istess posta gabitli ittra minghand Westhouse & Marbank ta’ Fenchurch Street. Fl-ittra qaluli li d-deskrizzjoni li bghattihom kienet taqbel perfettament mal- impjegat taghhom James Windibank u voilà tout!”
“U Ms. Sutherland?”
“Jekk nghidilha ma temminnix. Qawl Persjan jgħid, “Hemm periklu għal min jiehu l-frieħ tat-tigra, u periklu wkoll għal dak li jieħdu l-illużjoni minn mara. Hemm sens f’Hafiz(10) daqskemm hemm f’Orazju(11) u hafna gherf tad-dinja.”
_________________________________________________________
Noti ta’ l-ahhar
Imhanxel: Attegjament tas-sess femminili fl-ilbies, id-diskors, u l-manjieri biex b’mod legger jigbed l attenzjoni tas sess maskil.
Avvjament: Il-flus zejda li wiehed ihallas meta jixtri xi attivitajiet kummercjali jew xi negozju ta’ isem tajjeb, maghruf u jkollu bosta klijenti. F’dan il-kaz ix-xerrej irid iħallas somma zejda ma’ dik miftiehma fil kuntratt. Din is-somma żejda bl- Ingliż jghidulha goodwill.
Stock: Sehem jew ishma li wiehed ikollu f’kumpanija. Il prattika hi li wiehed jixtri l-istock billi jinvesti flus imsejha kapital f’kumpanija. L-investirur jiehu ammont ta’ mgħax fis sena.
Taħlef fuq il Bibbja: Meta l-Protestanti jiehdu gurament, dan jaghmluh fuq il-Bibbja. Il-Kattoliċi gurament jehduh billi jbusu s-salib.
Hansom: Karozzella żghira li tesa tnejn min-nies biss. Dawk ipoggu u jaghlqu l- karozzella permezz ta’ zewġ bibien zghar li jaslu sa rkupptejhom. Fuq ikollhom tinda iżda mill-bqija jkunu esposti għall-elementi. Il kuccier joqghod wara l- passiġġieri.
Claret: Inbid ahmar Franċciz.
Pince-nez: Stil ta’ nuccali popolari fis-seklu dsatax. Hu m’għandux frame fejn iserrah mal-widnejn izda jitwahhal fuq l-imnieħer bi speci ta’ molla li tagħfas mal- ghadma ta’ fuq tal imnieher u zzommu f’postu. Pince-nez gejja mill-Franċiż pincer li tfisser toqros, u nez li hija mnieħer.
Balzac: Honoré de Balzac (1799 – 1850) Kittieb u drammaturgu Franċiż maghruf. L-akbar xogħol tieghu kien sensiela ta’ stejjer qosra u novella bl-isem ta’ La Comedie Humanie fejn jiddeskrivi l-hajja fi Franza wara l waqgha ta’ Napuljun Bonaparti.
City ta’ London: Dan hu distrett gewwa Londra. Jinsab fic-centru tal belt u huwa c-centru finanzjarju u ta’ negozju. Hemm l-akbar banek, kumpaniji finanzjarji, l-istock exchange u kull intrapriza li ghandha x’taqsam man-negozju u l-finanzi.
Hafez: Wisq probabbli qed jirreferi għal Khwāja Shams ud Dīn Muhammad Hāfez e Shīrāzī li kien igib l-isem ta’ Hafez. Dan hu l-akbar poeta Iranjan u xoghlu hu meqjus bhala l-ogħla livell tal letteratura Iranjana. Sal-gurnata tal-lum hu komuni li ssib ix-xogħol ta’ Hafez fid-djar Iranjani. Hafna jitghallmu l-poeżzja u l-proverbji tieghu bl-amment.
Orazju: Quintus Horatius Flaccus (65BC 8BC). Poeta Ruman fi zmien l -mperatur Awgustu. Maghruf bhala l-aqwa kittieb tal-poezija lirika Latina.
_________________________________________________________
Sherlock Holmes bil-Malti 