Kont qed nieħu l-kolazzjon ma’ marti meta s seftura ġabitli telegramma. Kienet mingħand Sherlock Holmes li fiha kitibli dan li ġej:
“Għandek xi jumejn fejn m’għandekx x’tagħmel? Għadha kemm waslitli telegramma mil-l Lvant tal Ingilterra dwar it traġedja tal-Wied ta’ Boscombe. Barra li nieħu gost ħafna fil-kumpanija tiegħek, tkun ta’ għajnuna kbira jekk tiġi miegħi, l-arja u l-veduti huma perfetti. Nitlaq minn Paddington fil-ħdax u kwart.”
“Xi tgħid għażiż tiegħi?” qaltli marti. “Sejjer?”
“Ngħidlek is-sew ma nafx x’naqbad nagħmel. Bħalissa għandi lista twila ta’ pazjenti.”
“U iva, Anstruther jista’ jibdlek. Dan l-aħħar dhert daqsxejn isfar, naħseb bidla fl- arja tkun ta’ ġid. U naf kemm tkun għal qalbek fil-każi ma’ Sherlock Holmes.”
“Inkun aktar ferħan kieku ma kontx meta nara x’ħadt minħabba waħda minnhom,” weġibtha. “Insomma, jekk ħa mmur aħjar nippakkja xi ħaġa għaliex f’nofs siegħa rrid nitlaq.”
Fiż-żmien li għaddejt ġewwa kamp fl-Afganistan drajt inlesti malajr biex insiefer. Il bżonnijiet tiegħi kienu ftit u f’inqas minn-nofs siegħa kont bil-bagoll sejjer lejn l- istazzjon ta’ Paddington f’karozzella bir-roti jtektku fuq iċ ċangaturi żgħar tat- toroq ta’ Londra. Sherlock Holmes kien tiela’ u nieżel fuq il-pjattaforma tal- ferrovija. Is sura twila u magħluba tiegħu dehret aktar twila u magħluba bil-kappa twila griża li kien liebes u l-kappell ulster f’rasu.
“Hu ta’ faraġ kbir għalija li ġejt, Watson,” qalli. “Il-każ jieħu xejra oħra meta jkolli
lil xi ħadd miegħi li nkun li nista’ nafda u jgħinni nbiddel il-fehmiet tiegħi. L- għanjuna li nsib fil-lokal ma tkun tiswa xejn għax tkun imxaqilba lejn xi naħa. Sib żewġ postijiet fil-kantuniera sakemm immur għall-biljetti.”
Kellna kompartament kollu għalina, li mtela bil-gazzetti li kien ġab miegħu Holmes. Hu beda jfittex, jaqbad waħda, jaqra, u xi kultant jikteb xi nota jew joqgħod jixtarrha. Dan sakemm għaddejna Reading, imbagħad għamilhom kollha f’kobba u tefagħhom fuq l-ixkaffa ta’ fuq rasu.
“Qrajt xi ħaġa fuq il-każ?” staqsieni.
“Lanqas xejn. Ili ġranet ma nara gazzetta.”
“Il gazzetti ta’ Londra ma tantx kellhom rapporti tajbin. Kont qed nara fil-gazzetti ta’ dan dawn in-naħat biex inkun naf sew ix-xejriet kollha tal każ. Milli nista’ nifhem hu wieħed minn dawk il-każi li mal-ewwel daqqa ta’ għajn jidher li dak li jkun jista’ jifhem bla tbatija iżda wara jintebaħ li hu iebes biex isib tarf it-taħbila.”
“Hu daqsxejn ambigwu.” rrimarkajt.
“Tabilħaqq hekk hu. Bħal dejjem dak li jolqtok fil-każ huma l-aktar affarijiet ħfief. Iżjed ma delitt ikun komuni u m’għandux elementi barra min normal issib li hu aktar diffiċli biex issiblu rkaptu. Issa f’dan il-każ hemm akkuża gravi kontra l-iben tar-raġel maqtul u kif inhuma l-affarijiet issa tista’ hija akkuża li għandha bosta elementi ta’ provi.
“Mela hu każ ta’ qtil?”
“Iva, hekk qed jgħidu. Imma mhu ħa nieħu xejn bħala ċert sakemm ma jkollix l-opportunita li nara l affarijiet jien. Issa fi ftit kliem nispjegalek il-ġrajja sa fejn nafha jien.”
“Il wied ta’ Boscombe hu distrett rurali mhux ’il-bogħod minn Ross ġewwa Herefordshire.(1) L-ikbar proprjetà ta’ dawk l-inħawi hija ta’ Mr John Turner li għamel il-fortuna tiegħu l-Awstralja, ġie l-Ingilterra lura xi ftit snin ilu. Hu kera r- razzett bl-isem ta’ Hartherley Farm lil ċertu Mr. Charles McCarthy li wkoll ġie lura mill-Awstralja. It-tnejn kienu jafu lil xulxin hemmhekk. Kien naturali li meta ġew lura jgħixu hawn bdew jagħmluha ma’ xulxin. Minkejja li Turner kien aktar għani minn McCarthy, l-inkwielin tiegħu, kienu ħbieb ħafna u qiesu lil xulxin indaqs. Ta’ spiss kienu jkunu flimkien. McCarthy, il-mejjet, għandu iben, żagħżugħ ta’ 18-il sena u Turner għandu bint tal-istess età. It-tnejn huma romol u milli jidher ma kinux jersqu wisq lejn il familji ta’ dawn l-inħawi. Kienu jgħaddu ħajja irtirata. McCarthy u ibnu kellhom in-namra tat-tiġrijiet taż-żwiemel u spiss kienu jmorru jaraw it-tiġrijiet. McCarthy kellu żewġ qaddejja – raġel u tifla. Min naħa tiegħu Turner għandu nofs tużżana jaħdmu miegħu. Dan hu kulma sirt naf dwar iż-żewġ familji.
Issa ejja niġu għal dak li seħħ. Fit-3 ta’ Ġunju, jiġifieri nhar it-Tnejn li għadda, McCarthy ħalla d-dar tiegħu f’ Hartherley Farm għal xi t tlieta ta’ waranofsinhar u mexa lejn Boscombe Pool, li hija għadira żgħira ffurmata minn nixxiegħa li titwessa fi triqtha ’l isfel lejn il wied ta’ Boscombe. Filgħodu ħareġ u mar Ross ma’ lavrant tiegħu. Hu qal lir-raġel biex iħaffef għaliex fit-tlieta kellu kellu jiltaqa’ ma’ xi ħadd. Waqt dak l-appuntament inqatel.
Minn Hatherley Farm għall-għadira ta’ Boscombe hemm xi kwart ta’ mil. Tnejn min-nies raw lil McCarthy, waħda kienet mara xwejħa li isimha ma ssemmiex, u l- ieħor William Crowder l għassies tal-kaċċa (2) li jaħdem ma’ Mr Turner. Dawn iż- żewġ xhieda stqarrew li raw lil Mr McCarthy miexi waħdu. L-għassies tal-kaċċa żied li wara ftit minuti li ra lil Mr McCarthy ra ‘l ibnu James McCarthy għaddej mill-istess naħa bi xkubetta taħt abtu. Sa fejn nista’ nifhem kien jidher li ibnu kien miexi wara missieru. Kollox intesa sakemm filgħaxija sar jaf b’dak li ġara.
Wara li l-għassies tal-kaċċa ma rahomx aktar lemħuhom nies oħra. L-għadira ta’ 
Boscombe hija mdawra b’masġar sfiq bis-siġar u t-tarf tal-għadira hu mdawwar bil-ħaxix u l-qasab. Tifla ta’ erbatax il-sena, Patience Moran, li hija bint il-purtinar li joqgħod fid-dwejra biswit il-grada tad-dħul tad-dar ta’ Mr Turner, kienet fil- masġar taqta’ l-fjuri. Hi qalet li meta kienet f’xifer l-għadira rat lil Mr McCarthy u lil ibnu, li dehru li kien qed ikollhom xi jgħidu b’herra kbira. Semgħet lil McCarthy ix-xiħ jgħid kliem iebes ħafna lil ibnu u rat lil dan tal-aħħar jerfa’ jdejh qisu ħa jagħti xi daqqa lil missieru. Quddiem din ix-xena t tifla beżgħet u telqet tiġri tgħid b’kollox lil ommha. It tifla għarrfitha li kienet għada kif ħalliet liż-żewġ McCarthies jitlewmu ħdejn l għadira ta’ Boscombe u beżgħet li setgħu jiġu fl-idejn. Bilkemm kienet spiċċat tgħid dan lil ommha li ma jidħolx jiġri McCarthy iż-żgħir biex jgħidilhom li kien għadu kif sab ’il missieru mejjet fil-masġar. Hu talab l-għajnuna tal purtinar. Kellu dagħdigħa kbira fuqu. La kellu xkubetta u lanqas kappell. Idu l leminija u l komma tal qmis kienu mċappsin b’demm frisk. Meta xi nies marru warajh huma sabu l-ġisem bla ħajja ta’ missieru mimdud fuq il ħaxix ħdejn l- għadira. L-iskutella ta’ rasu kienet mifqugħa b’bosta daqqiet ta’ xi arma tqila u ppuntata. Kien jidher ċar li l-ġrieħi setgħu ġew ikkaġunati mill-manku tal-injam tal ixkubetta ta’ ibnu li nstabet qalb il-ħaxix ftit passi bogħod mill-katavru.
Meta l-biċċa ħadet din ix-xeħta ż-żagħżugħ ġie arrestat minnufih. Nhar it-Tlieta saret l-inkjesta ġudizzjarja u ġie mixli bil qtil-volontarju ta’ missieru. L-għada ttieħed Ross quddiem il-maġistrati li rreferewh għall-Qorti tas Sisa(3) li kien imiss. Dawn huma l-ġrajjiet tal-każ li nstemgħu quddiem il-Koroner(4) tal Qorti tal- Pulizija.”
“Ma nistax naħseb f’każ aktar ċar.”
jidher imwiegħer ħafna għall-ġuvnott. Ma neħodhiex bi kbira li hu tabilħaqq il- ħati. Fl istess ħin ħafna nies tal-post, fosthom Miss Turner, jemmnu fl-innoċenza tiegħu. Fil -att qabbdu lil Lestrade, li naħseb tiftakar mill-każ ‘A study in Scarlet’ biex jist ħareġ il-każ fl-interess tal-mixli. Lestrade jinsab imħawwad u allura għadda l-każ lili. Huwa għalhekk li qegħdin inħaffu lejn il-Lvant bil-ħamsin mil fis- siegħa minflok qed nieħdu l-kolazzjon bil-kwiet id-dar.”
“Kontra qalbi ngħidlek,” għedtlu, “li dak li ġara jitkellem waħdu. Ma tantx hemm bżonn ħafna taħbil il-moħħ biex tinduna x’ġara. Ma naħsibx li ħa taqla’ ħafna tifħir minn dan il-każ.”
“Dak li hu evidenti hu l aktar li jfixkel u jħawwad ‘il-moħħ,” weġibni jidħak. “Barra
minn hekk nistgħu ninzertaw xi fatti ta’ siwi li għal Lestrade ma jfissru xejn. Tafni biżżejjed u taf li mhux qed niftaħar b’rixi meta ngħid li ħa nibni l-każ madwar l- innoċenza jew il ħtija tal ġuvnott b’għodda li Lestrade la jaf juża u lanqas jifhem. Nieħdu eżempju, hekk, kif ġie ġie. Naf fiż-żgur li t-tieqa tal kamra tas-sodda tiegħek tinfetaħ min naħa tal-lemin iżda fl-istess ħin ma nafx jekk Lestrade kienx jinnota dan il-fatt li jidher mill bogħod.”
“Kif ix xjafek…!?”
“Ħabib għażiż tiegħi, nafek tajjeb. Naf il-fittaġni militari dwar l-ordni u l-ndafa tiegħek. Issa kull filgħodu tqaxxar il-leħja u f’dan l-istaġun tqaxxarha fid-dawl tax- xemx. Nara illi t-tqaxxir tal-leħja tiegħek qed imur lura iżjed ma tersaq fuq in-naħa tax-xellug sakemm isir tassew ta’ kafkaf meta tiġi biex iddur max-xedaq. Dan juri biċ-ċar li d-dawl fuq dik in naħa mhux tajjeb daqs l-oħra. Ma nistax inġib quddiem għajnejja raġel bid-drawwiet tiegħek iħares fil-mera b’dawl tas soltu u jkun għal- qalb b’dehra bħal dik. Dan biex nurik b’mod ħafif l-effett ta’ osservazzjoni li minnha toħroġ konklużjoni. Dan hu kif naħdem jien u possibbilment jista’ jkun ta’ għajnuna fil-każ li għandna quddiemna. Kien hemm żewġ punti żgħar li tqajmu fl- inkjesta tal-Pulizija li ta’ min jixtarrhom sew.”
“X’inhuma dawn il-punti?”
“Milli jidher l-arrest ma sarx immedjatament iżda kif McCarthy ġie lura lejn Hatherley Farm. Meta l-Ispettur infurmah li kien ħa jarrestah McCarthy qal li ma kienx qed je]odha bi kbira għax hekk kien jistħoqqlu. Tista’ taħseb li bi stqarrija bħal-dik il ġurija tal-inkjesta ma kellhiex dubji dwar il ħtija tiegħu.”
“Ma kienet xejn inqas minn ammissjoni tad-delitt,” għedtlu.
“U din l ammissjoni ma biddilhiex u qatt ma saħaq fuq l-innoċenza tiegħu.”
“Dak li lissen isir aktar suspettuż meta tqis li hu qalu wara serje ta’ fatti li diġà kienu juru li hu wettaq id delitt,” komplejt jien.
“Ara jien naraha xort’oħra,” weġibni Holmes. “Dan hu l-aqwa xaqq ta’ dawl f’dan is- sħab iswed. Jista’ jkun ħati kemm trid iżda ma jistax ikun daqshekk bla ras li ma jindunax li l-qagħda hija kontrih. Kieku ma kienx qed jistenna l-arrest tiegħu jew għamel tabirruħu li ħa għalih, kont ninduna li hemm il-qerq. Għaliex f’qagħda bħal din li wieħed jinħasad jew jirrabja mhumiex rispons naturali. Madankollu tista’ tidher l aħjar tweġiba għal min irid iqarraq. Li jbaxxi rasu għal kollox b’mod miftuħ u onest juri li, jew li hu bla ħtija jew min naħa l-oħra li hu raġel sod u li jaf irażżan lilu nnifsu.
Li qal li qed jieħu dak li jistħoqqlu ma tantx ħalla effett fuqi. Mhux daqshekk kontra n-natura jekk int iżżomm f’moħħok li hu kien ħdejn il-ġisem mejjet ta’ missieru. Fuq kollox irridu nżommu f’moħħna li dakinhar hu nesa d-dmirijiet ta’ iben lejn missieru u qallu kliem iebes. Saħansitra kien ser jerfa’ jdejh fuqu, u dan skond ix xhieda tat-tifla. Kliemu tista’ tieħdu bħala qrara li biha hu kien qed iċanfar lilu nnifsu u qed iħoss indiema għal għemilu. Dawn huma sinjali ta’ moħħ luċidu li għandu l-ħila jirraġuna bis-sens u mhux ta’ xi ħadd li hu ħati ta’ delitt serju.”
Jien xengilt rasi u għedtlu, “Ħafna ħadu l-forka għal ħafna inqas provi minn dawn. Hu x’jgħid fuq dak li ġara?”
“Jiddispjaċini li ma qed jgħid xejn li jqawwi qalb lil min irid jgħinu. Għalkemm hemm punti li jġegħluk taħseb. Issibhom hawn u tista’ taqrahom int stess.”
Tani kopja tal-gazzetta ta’ Herefordshire u wrieni l-paragrafu li kellu x-xhieda tal- imsejken ġuvni. Poġġejt komdu u bdejt naqra:
Mr. James McCarthy, l uniku iben tal-mejjet, ġie mgħajjat u hu ta x-xhieda tiegħu quddiem il-Koroner hekk:
Kont tlett ijiem nieqes mid-dar għax mort Bristol. Ġejt lura nhar it-Tnejn li għadda filgħodu, it-tlieta tax-xahar. Missieri ma kienx id-dar u l-qaddejja qaltli li kien mar Ross ma’ John Cobb, li joħodlu ħsieb iż-żwiemel. Wara ftit smajt ir-roti tal- karozzella ż-żgħira fil-bitħa. Mit-tieqa rajt lil missieri jinżel malajr mill-karozzella u joħroġ mill-bitħa, iżda ma nafx lejn liema naħa rħielha. Ħadt l-ixkubetta u mxejt lejn l-għadira ta’ Boscombe bil-ħsieb li nżur bejta fniek li kienet fuq ix-xaqliba l- oħra tal-għadira. Fi triqti rajt lil William Crowder, l-għassies ta- kaċċa, kif xehed hu stess. Imma kien żbaljat meta ħaseb li kont qed nimxi wara missieri. Ma kontx naf min kien hemm quddiemi. Meta kont xi mitt jarda bogħod mill-għadira smajt lil xi ħadd jgħajjat ‘Cooee!’ Is-soltu dan hu sinjal bejni u missieri. Ħaffift ’il-quddiem u sibtu bilwieqfa quddiem l-għadira. Deher skantat ħafna li rani u staqsieni b’mod żorr x’kont qed nagħmel hemm. Bdejna nargumentaw u malajr wasalna għal kliem iebes u bilkemm ma ġejniex fl-idejn. Missieri kellu natural vjolenti. Meta rajt li r-rabja tiegħu kienet saret inkontrollabbli tlaqtu u mort lura lejn Hatherley Farm. Ma mxejtx iżjed minn mija u ħamsin jarda meta minn warajja smajt għajta tal-biża’ li ġegħlitni mmur lura. Sibt lil missieri qed imut fuq il-ħaxix b’ġerħa terribbli f’rasu. Tlaqt l-ixkubetta u żammejtu f’idejja iżda miet kważi mill- ewwel. Bqajt għarkupptejja ħdejh għal ftit minuti u mbagħad tlaqt biex nitlob l-għajnuna fid-dwejra tal purtinar ta’ Mr Turner li kienet l-aktar dar qrib. Meta mort lura ħadd ma kien hemm ma’ missieri u m’għandi l-ebda idea kif ġarrab dawk il-ġrieħi f’rasu. Ma kienx xi bniedem miġjub, b’bixra bierda u mġiba iebsa. Iżda sa fejn naf jien ma kellux xi għedewwa partikolari. Ma naf xejn iżjed fuq il-każ.
“Missierek qal xi ħaġa qabel ma miet?”
“Gedwed xi ftit kliem iżda kulma stajt nifhem kienet il-kelma ‘rat’.”
“X’fhimt b’dik il-kelma?”
“Għalija ma fissret xejn. Ħsibt li kien qed jiddillirja.”
“Fuqiex tlewwimtu int u missierek?”
“Nagħżel li ma nweġibx.”
“Jiddispjaċini li ħa jkolli nisħaq li twieġeb.”
“Hu impossibbli li-nagħtik dan it-tagħrif. Imma nista’ nserraħlek rasek li t-tilwima tagħna ma kellha x’taqsam xejn mat-traġedja li seħħet wara.”
“Dak għall Qorti li tiddeċidih. Irrid ngħidlek li jekk tiċħad li twieġeb dan jista’ jagħmel ħafna ħsara lill-każ tiegħek fil-proċeduri li ġejjin.”
“Imma jien xorta jkolli nirrifjuta.”
“Nifhem li l-għajta ‘Cooee’ kienet sinjal komuni bejnietkom.”
“Iva kienet.”
“Mela kif tfiehem li missierek għajjat dan is-sinjal qabel ma kien jaf li int kont ġejt lura minn Bristol?”
“(imħawwad għall-aħħar) Ma nafx.”
“Rajt xi ħaġa li qanqlitlek xi ħsieb ħażin meta kont sejjer lura, smajt l-għajta, mort u sibt lil missierek midrub għall-mewt?”
“Xejn li jiftiehem.”
“Xi trid tgħid b’dan?”
“Kont imfixkel u mbegħren waqt li ġrejt lejn il ftuħ tal-masġar. Ma ħsibt fuq xejn ħlief missieri. Iżda fl-istess ħin, waqt li ġrejt lejn missieri mingħalija rajt xi ħaġa mal-art fuq ix-xellug tiegħi. Dehret li kienet xi ħaġa ta’ kulur griż, forsi xi tip ta’ kowt jew kappa ta’ drapp iċċangjat. Meta qomt minn ħdejn missieri mort infittixha iżda ma kinitx hemm.”
“Trid tgħid li għebet qabel ma mort għall-għajnuna?”
“Iva, ma kinitx hemm.”
“U ma tafx tgħid x’kienet?”
“Le, imma ħassejt li kien hemm xi ħaġa.”
“Kemm kienet bogħod mill-mejjet?”
“Bejn wieħed u ieħor xi tnax-il jarda”
“U mit-tarf tal bosk?”
“Naħseb l-istess.”
“Mela tneħħiet meta int kont xi tnax il-jarda bogħod?”
“Iva, iżda kont b’dahri lejha.”
Hawn ġie fi tmiemu l-eżami tax-xhud.
“Qed nara,” għedt lil Holmes, “li l-Koroner għalaq bi kliem ftit iebes fuq iż- żagħżugħ McCarthy. Hu ġibidlu l-attenzjoni, u bir-raġun, għat-taħwida li missieru għamillu s sinjal qabel ma kien jaf li ġie lura minn Bristol. Widdbu anki għall-fatt li ċaħad li jikxef dwar xhiex kienet id-diskursata li kellu ma’ missieru, u wkoll meta tkellem dwar dik il-kelma li lissen missieru. Nibża’ li dan kollu meħud f’daqqa ħa jkunu ta’ ħsara għall-iben.”
Holmes daħak u tmattar fuq il-bank. “Kemm int, kif ukoll il Koroner għamiltu minn kollox,” qalli, “biex tagħżlu l-aktar fatti li jikkontradixxu lil xulxin . Mhux qed tara li daqqa qed tgħid li ż-żagħżugħ għandu ħafna immaġinazzjoni u fl-istess ħin li m’għandu kważi xejn? Għandu ftit li xejn għaliex ma kellux ħila joħloq skuża għaliex kellu xi jgħid ma’ missieru biex jiġbed lill-ġurija lejh. Imbagħad li hu għandu ħafna immaġinazzjoni u għandu ħila joħloq qlajja’ daqshekk ħelwa fejn missieru qabel miet lablab xi ħaġa dwar ‘rat’ u fuq kollox isemmi biċċa drapp li tgħib. Le, le, sieħbi jien ħa nibda l-istħarriġ tiegħi fuq is-sies li l-ġuvni qed jgħid il-verità. Naraw fejn twassalna din it-tiswira f’moħħi. Issa għandi ktieb żgħir ta’ Petrarka(6) u ma rridx nisma’ kelma oħra fuq dan il-każ sakemm naslu fuq il-post. Issa la naslu Swindon nieklu. Hawn qed nara li ħa naslu f’għoxrin minuta.”
Kienu kważi l-erbgħa meta fl-aħħar, wara li għaddejna mill-ġmiel tal-Wied Shroud u l-wesgħa tleqq tax-xmara Severn, wasalna f’post żgħir fil-kampanja jismu Ross. Sibna jistenniena raġel magħlub qisu ballottra b’ħarsa makakka u jilħaqlu. Minkejja l-fatt li kien liebes kowt kannella u qalziet dejjaq li libes b’rispett tal- ambjent rustiku, ma kienet iebsa xejn għalija li nagħraf li dan kien Lestrade ta’ Scotland Yard. Morna miegħu lejn id-dverna Hereford Arms fejn diġà kien hemm kamra lesta għalina.
“Ordnajt karozzella,” qal Lestrade, meta konna qed nieħdu belgħa te. “Kont naf li int bniedem ħabrieki u ma sserraħx rasek qabel tara x xena tad-delitt.”
“Irroddlok ħajr ħafna, kien kumpliment sabiħ min-naħa tiegħek,” irrispondieh Holmes, “iżda l-qofol ta’ kollox hi l-pressjoni barometrika.”
Lestrade ħares lejh skantat. “Mhux qed nifhmek,” qallu.
“Kemm qed jimmarka pressjoni l-barometru Disgħa u għoxrin, qed nara. Riħ xejn u l-ebda sħab fi- sema. Għandi kaxxa kollha sigaretti li għandhom bżonn jitpejpu u s-sufan hu aqwa minn dawk xejn komdi tal-lukandi tal kampanja. Ma naħsibx li ser ikolli bżonn il-karozzella llejla.”
Lestrade beda jidħak b’mod ħlejju. “M’għandi l-ebda dubju li diġà sibt it-tarf ta’ kollox minn dak li qrajt fil-gazzetti,” qallu. “Il każ hu ħafif rixa u iżjed ma wieħed jixtarr fih iżjed jissoda l-fehma tiegħu. Madankollu, wieħed ma jistax jiċħad li jsabbar Sinjorina ta’ qalb tajba. Hi semgħet bik u riedet l-opinjoni tiegħek, għalkemm għedtilha kemm-il darba li int ma tista’ tagħmel xejn aktar milli għamilt jien. Hawn hi l-karozzella tagħha.”
Konna għandna kemm spiċċajna nitkellmu meta fil-kamra daħlet tiġri waħda mill isbaħ xebbiet li qatt rajt. It-tfajla, b’għajnejha vjola jleqqu, xufftejha kemm kemm miftuħa, u ħaddejha roża, insiet il-misthija naturali bl-eċċitament u l-inkwiet li kellha.
“Oh, Mr Holmes!” qalet, tħares lejja u lejn Holmes. Fl-aħħar indunat min kien Holmes u ħarset fiss lejh. “Kemm qed nieħu gost li qiegħed hawn. Ġejt biex ngħidlek li naf li James mhux ħati u rridek tibda xogħlok billi tkun taf dan. Qatt taħseb mod ieħor fuq dan il-punt. Ilna nafu lil xulxin minn mindu konna żgħar. Naf id difetti tiegħu kollha iżjed minn ħaddieħor. Għandu qalbu tajba wisq biex iweġġa’ dubbiena. Għal min jafu, li jkun mixli bil-qtil ta’ missieru, hija bla sens.”
“Nittama li nkun nista’ neħilsu Miss Turner,” qalilha Sherlock Holmes. “Tista’ sserraħ rasek li ħa nagħmel mill-aħjar li nista’.”
“Imma int qrajt ix-xhieda. X’jidhirlek? Ma sibtx xi teknikalità, xi żball? Ma taħsibx li hu innoċenti?”
“Naħseb li jista’ ħafna li jista’ jkun.”
“Qed tara!” għajtet u ħarset lura bi sfida lejn Lestrade. “Qed tisma’? Hu qed jagħtini t-tama.”
Lestrade għolla spallejh. “Hu ta’ sogħba għalija ngħid li l-kollega tiegħi qed jgħaġġel wisq fil-konklużjonijiet tiegħu.”
“Imma għandu raġun. Naf li għandu raġun. James qatt ma wettaq dan id-delitt. U dwar it tilwima ma’ missieru żgur li ma riedx jgħid lill-Koroner fuq xhiex kienet minħabba fija.”
“Xi trid tfisser?” staqsieha Holmes.
“Mhux il-mument li naħbi. James u missieru ma kinux jaqblu dwari. Il-mejjet cCarthy xtaq ħafna li aħna niżżewġu. James u jien dejjem ħabbejna lil xulxin bħala aħwa imma hu għadu żgħir u ftit kellu għerf tal-ħajja. Ma riedx jieħu pass bħal-dan għalissa. Għalhekk l-argumenti bejniethom. M’għandi l-ebda dubju li anki l-aħħar wieħed kien dwari.”
“U missierek?” staqsieha Holmes. “Kien jaqbel maż-żwieġ?”
“Le, kien kontra li niżżewġu. Ħadd ħlief McCarthy ma kien jaqbel.” F’daqqa waħda wiċċha ħmar u Holmes flieha b’ħarsa inkwiżittiva.”
“Grazzi tat-tagħrif,” qalilha. “Jekk ngħaddi għada nista’ nara lil-missierek?”
“Jiddispjaċini li t-tabib ma jħallikx.”
“It tabib?”
“Ma smajtx? Miskin missieri ilu snin mhux f’saħħtu u issa dan it twegħir tefgħu lura għalkollox. Intefa’ fis sodda u Dr Willows jgħid li hu mfarrak u s sistema nervuża tiegħu mkissra. McCarthy kien il bniedem waħdieni ħaj li kien jaf lil missieri ġewwa Victoria l Awstralja.”
“Ah, Victoria! Dan hu ta’ siwi li nkunu nafuh.”
“Iva, fil-minjieri.”
“Sewwa qed tgħid, il-minjieri tad-deheb fejn kif nista’ nifhem Mr. Turner għamel il-fortuna tiegħu.”
“Hekk hu.”
“Grazzi ħafna Miss Turner. Kont ta’ għajnuna fejjieda”
“Jekk għada jkollok xi aħbar tinfurmani?”
“Serraħ rasek.”
“Għada ħa tgħaddi l-ħabs biex tara lil James? Jekk tmur, Mr. Holmes, għidlu li naf li hu innoċenti.”
“Ħalli f’idi Miss Turner.”
“Ħa jkolli mmur għaliex missieri hu magħdur ħafna u meta nitilqu jħoss ħafna n- nuqqas tiegħi. Saħħa Mr Holmes u Alla jgħinek f’din il-ħidma tiegħek.”
“Imissek tistħi Holmes,” qal Lestade lil Holmes b’ċerta korla wara ftit minuti skiet. “Għaliex tgħollilha t-tama meta taf li sejjer taqsmilha qalbha? M’iniex xi wieħeb ħanin ħafna iżda lanqas jien bla qalb.”
“Naħseb li naf mod kif neħles lil McCarthy mill-akkuża,” qal Holmes. “Għandek permess biex tarah fil-ħabs?”
“Iva, imma għalik u għalija biss.”
“Mela ħa nbiddel il-pjanijiet li ma noħroġx. Għandna ħin li nieħdu l-ferrovija għal Herefordshire u narawh illejla stess?”
“Hemm ħin biżżejjed.”
“Mela mmorru. Jiddispjaċini Watson li ħa jkollok toqgħod waħdek imma ser ikolli nħallik għal ftit sigħat.”
Imxejt magħhom lejn l-istazzjon u wara qgħadt indur mat-toroq tal-post qabel mort lura l-lukanda fejn poġġejt fuq sufan u ppruvajt ninteressa ruħi fi ktieb tal- qoxra safra(7). L-istorja tal-ktieb kienet fjakka u l-misteru kien ċar meta mqabbel mal-misteru li konna qed nagħmlu ħilitna nħollu.
Ħsiebi beda jmur mill-fantasija għall-ġrajja li seħħet tassew. Warrabt il-ktieb u bdejt naħseb fuq dak li ġara. Kieku li kien qed jgħid dan il ġuvni xortih ħażina hu minnu, x’ġara daqshekk li jkexkex? X’diżastru mhux mistenni seta’ nqala’ bejn il- ħin li ħalla ’l missieru sa dak il mument li sema’ l-għajta u mar jiġri lura lejn il-ftuħ tal-masġar fejn kien hemm missieru moribond? Kienet xi ħaġa terribbli u fatali. X’setgħet kienet? Ma setgħux il-ġrieħi juruni xi ħaġa bħala tabib? Ċempilt il-qanpiena u tlabt li jġibuli l-gazzetta li kellha kelma b’kelma xi ntqal fl-inkjesta. Mort fuq ix-xhieda tal kirurgu li qal li t-tielet għadma ta’ quddiem fuq ix-xellug tal- iskutella u nofs l-għadma x-xellugija li torbot ir-ras max-xewka tad-dahar inkisru b’oġġett tqil mingħajr ponta.
Daħħalt kollox f’moħħi u qgħadt ngħarbel kollox. Mill-ewwel kien jidher li daqqa bħal dik setgħet tingħata biss minn wara. Dan kien ta’ vantaġġ għall-akkużat għaliex meta rawhom jargumentaw kienu wiċċ imb wiċċ. Imma kont qed naħseb li l-missier seta’ dawwar rasu qabel qala’ d daqqa. Xorta waħda kien ta’ siwi li niġbed l-attenzjoni ta’ Holmes dwar dan il fatt. Imbagħad kien hemm ir-referenza stramba għall-kelma ‘rat’. X’ried jgħid biha? Ma setax ikun id dellirju? Bniedem qed imut minn daqqa għall-għarrieda mhux soltu jiddillirja. Le, żgur il vittma pprova jgħid x’ġaralu. Imma x’ried jindika? x’ġaralu? x’ried jindika? Ħabbilt moħħi biex insib nitfa dawl u fl-stess ħin nipprova nagħmel sens iżda għalxejn. Imbagħad hemm il- biċċa xogħol tad-drapp griż li ra James McCarthy. Jekk dan hu minnu l-qattiel bilfors waqqa’ xi ħaġa mill-ilbies tiegħu. Forsi waqt li kien qed jaħrab waqagħlu l- kowt u kellu l-kuraġġ jerġa’ lura għalih meta l-iben kien għarkupptejh ħdejn missieru b’dahru lejn il-qattiel. X’kobba ta’ misteri u qagħda bla kap u bla kuda. Ngħid is-sewwa ma kellix dubju li l-każ kien kif qatagħha Lestrade imma fl-istess ħin tant kont nemmen fil-ħila ta’ Holmes li ma stajtx nitlef it tama. Ittamajt li xi ħaġa ġrat, li ma konniex nafu biha, imqar turina xi ħjiel li McCarthy iż żgħir hu innoċenti.
Holmes ġie lura tard. Ġie waħdu għaliex Lestrade baqa’ fil-lukanda fejn kien qed joqgħod.
“Il-pressjoni tal-barometru għadha għolja,” qalli u poġġa bilqiegħda. “Hu importanti li ma tagħmilx xita sakemm niflu sew u bir reqqa l-art fejn sar id-delitt. Min naħa l-oħra wieħed irid ikun fl-aqwa tiegħu u moħħu hemm għal xogħol bħal dan. Ma rridx nagħmel l-investigazzjoni għajjien wara vjaġġ twil. Iltqajt ma’ McCarthy iż-żgħir.”
“U x’sirt taf mingħandu?”
“Xejn.”
“Ma seta’ jitfa’ l-ebda dawl fuq li ġara?”
“Assolutament xejn. Kont qed naħseb li kien jaf minn wettaq id-delitt u kien qed iħares lilha jew lilu. Imma issa moħħi mistrieħ li hu mħawwad daqs kulħadd. Mhux xi ġuvni li jilħaqlu ħafna għalkemm gustuż u jkolli ngħid li għandu qalbu tajba.”
“Jista’ jkun,” għedt lil Holmes, “iżda ma naħsibx li l-gosti tiegħu ta’ min ifaħħarhom. Ma nistax nifhem għaliex ma jridx jiżżewweġ tfajla bħal Miss Turner li bi ġmielha għandha l-ħila tiġbed kull żagħżugħ tal-pajjiż.”
“Hemm storja ta’ niket wara dan kollu. Fil-fatt il ġuvni hu mġennen warajha iżda xi snin ilu meta kien iżgħar, u qabel ma sar jafha sew, hi kienet siefret għal ħames snin biex tattendi finishing school fl-Isvizzera. Filwaqt li hi kienet qed titgħallem il manjieri u l-etikett tas-soċjetà għolja, iċ-ċuċ intefa’ ma’ waħda li sservi x-xorb fi dverna ġewwa Bristol u żżewwiġha bir-reġistru. Ħadd ma jaf xejn dwar dan. Tista’ taħseb kemm kien jirrabja miegħu nnifsu meta kien jiġi mċanfar minn missieru għaliex ma riedx jagħmel dak li fil fatt lest li jagħti d dawl ta’ għajnejh biex jagħmlu, imma jaf li ma hemm l ebda tama li dan isir. Kien irrabjat u għalhekk għolla jdejh meta missieru beda jinbxu biex irabbi naqra kuraġġ. Dwar dan McCarthy, li milli jidher ma kellu xejn tiegħu, u li tant għandu x’jibqa’ jafulu lil Mr Turner kompla jirsisti biex ibnu jiżżewweġ lil bint Mr Turner, li għandha mnejn ħa tiret il-patrimonja kollu ta’missierha. Aktar togħkorni għajni minn McCarthy il-mejjet li milli jidher kien jemmen li jekk ibnu jistaqsiha biex tiżżewġu hi tgħidlu iva u kollox jimxi ħarir. Iżjed u iżjed inħabbel rasi meta Mr Turner ma kienx favur iż żwieġ. Hekk qaltilna bintu stess. X’toħorġu minn dan kollu?”
“Issa wasalna għall-istharrig u t-tifsiriet,” qal Lestrade jehmiżni. “Insibha iebsa biżżejjed biex nieħu ħsieb il-fatti, Holmes, mingħajr ma niftaħ il-ġwienaħ u ntir wara teoriji u maħluqa mill-moħħ.”
“Sewwa qed tgħid,” qallu Holmes, “issibha iebsa ħafna tieħu ħsieb l-affarijiet żgħar tista’ tara u tmiss b’idejk.”
“Insomma, jien fhimt fatt li int tidher li ma tistax iddaħħal f’moħħok,” wieġbu Lestrade.
“U dan hu?” staqsieh Holmes.
“Li McCarthy inqatel minn ibnu u kull teorija li tgħid mod ieħor mhija xejn għajr lampik.”(10)“Tinsiex li l -ampik hu ħafna aktar ċar miċ-ċpar,” qallu Holmes jidħak. “Imma jekk mhux sejjer żball naħseb dik il-binja ta’ fuq ix-xellug hija Hatherley Farm.”
“Iva dik hi.”
Kienet binja wiesgħa u komda, mibnija fuq żewġ sulari, b’saqaf tal-lavanja, b’parti kbira mill-ħitan griżi miksija bil-likeni(8). Il purtieri mniżżlin u ċ ċumniji mingħajr duħħan tawha dehra li fiha kienet ġrat xi ħaġa kerha, qisu t-toqol tal-orrur kien għandu jagħfas fuqha. Meta ħabbatna l-bieb ħarġet is-seftura u fuq talba ta’ Holmes urietna l-buz li s-sinjur tagħha kien liebes meta nqatel. Urietna wkoll buz ta’ ibnu, iżda mhux l-istess wieħed li kien liebes dakinhar tat-traġedja. Holmes kejjel dawn il-bwiez minn seba’ jew tmien naħat differenti. Talab ’il-qaddejja tieħdu fil-bitħa. Kif spiċċajna minn hemm irħejnielha lejn il-mogħdija mserpa li kienet tagħti lejn l-għadira ta’ Boscombe.”
L-għadira ta’ Boscombe hija mdawra bil-qasab u wiesgħa. Kif wasalna, Holmes inbidel kif dejjem jagħmel meta jkollu xamma ta’ xi ħjiel. Nies li jafuh bħala l- ħassieb u l-loġiku kwiet ta’ Baker Street ma kinux jagħrfuh. Wiċċu ħmar u skura, ġbinu sar żewġ linji suwed, xufftejh iġġebbdu ’l-ġewwa, il-vini ta’ għonqu mmuskolat ħarġu qishom kordi ta’ frosta, u t-toqob ta’ mnieħru twessgħu b’kilba ta’ bhima li tkun xammet il-priża. Moħħu kien assolutament mitluf fuq dak li kien qed jagħmel. Kelma jew domanda f’dak il-mument ma kienx jagħti kasha u, jew kienet tqanqal fih xi tweġiba fuq fuq biex jeħles minn dak li jkun, jew xi ċanfira. B’pass ħafif għadda sieket mill-mogħdija li kienet tieħu mill-għelieqi għall-masġar u l-għadira ta’ Boscombe. L-art kienet bassasa.(10) Il mogħdija kellha bosta sinjali ta’ passi tas saqajn, kemm fiha stess kif ukoll fil-ħaxix mal ġenb. Xi waqtiet Holmes kien iħaffef ’il quddiem, oħrajn jieqaf, darb’oħra jgħaddi minn rotta oħra biex imur fl-għalqa. Jien u Lestrade bqajna mexjin warajh, Lestrade b’ħarsa bierda u ta’ stmerrija filwaqt li jien moħħni f’li kien qed jagħmel sod fil-fehma u ċert minn ghemilu.
Madwar ħamsin jarda kienu jifirdu Hatherley Farm mill-ġnien privat ta’ Mr. Turner li kien ragel għani ħafna. ’Il fuq mill masġar, fuq in-naħa l-oħra tal-għadira 
stajna naraw it-turretti ħomor li kienu juru fejn kien joqgħod is-sid. Man-naħa tal- għadira biswit Hatherley Farm is-siġar fil-masġar kienu aktar mrassin u mdawrin b’mogħdijiet ta’ ħaxix imxarrab wiesgħa xi għoxrin pass bogħod mill-qasab ta’ madwar l-għadira. Lestrade wriena l-imkien fejn instab il-katavru. L-art kienet imxarrba sew tant li stajt nara l-marki li ħalla l-vittma meta waqa’. Għajnejn Holmes kienu juru li hu ra ħafna iżjed f’dak il-ħaxix mgħaffeġ. Beda jġib ruħu qisu xi kelb li qabad ix xamma tal priża. F’daqqa waħda dar fuq Lestrade.
“Għaliex dħalt fl-għadira?” staqsieh.
“Mort b’xatba nara ntellax xi ħaġa. Ħsibt li seta’ kien hemm xi arma jew xi sinjali oħra. Imma kif l-imniefaħ…?”
“Xiii, oqgħod kwiet. Ma għandix ħin x’naħli. Sieqek ix xellugija hija mgħawġa ’l- ġewwa u l-marki tagħha jinsabu kullimkien. Annimal li ma jarax, bħat-talpa, ukoll għandu ħila jinduna bil-passi tiegħek. Kemm kien ikolli inqas taħbit kieku ġejt qabel kulħadd ġie hawn qishom barrin u għaffġu fuq kollox. Hawn fejn ġie mal- purtinar u mxew bejn sitta tmien piedi madwar il mejjet. Imma hemm tliet sinjali għalihom tal-istess saqajn.”
Ħareġ il-lenti, qagħad għarkupptejh biex jara aħjar, u beda jitkellem waħdu.
“Dawn huma l-passi ta’ James McCarthy. Mexa darbtejn. U darb’oħra telaq jiġri, ara l-passi tal-qiegħ taż-żarbun kemm huma fondi iżda t-takkuna bilkemm tidher li messet il-ħamrija. Dan juri li għandu raġun. Hu telaq jiġri meta ra ’l missieru mal- art. Dawn huma l-passi ta’ missieru tilgħin u neżlin. Dan x’inhu? Tajjeb, din hija l- marka tal-manku tal-ixkubetta meta l-iben qagħad jisma’ lil missieru. U din? Ahaaaa? X’għandna hawn? Ponot tas swaba’? Hekk hu, ponot tas swaba’ kwadri ta’ buz mhux tas soltu! Jiġu, imorru, u jerġgħu jiġu. Dażgur, ġie lura għall-kappa. Imma minn fejn ġie?”
Holmes ħaffef tiela’ u nieżel, xi drabi jitlef u xi drabi jerġa’ jsib il-mogħdija sakemm konna kważi f’tarf il-masġar taħt id dell ta’ siġra tal-fagu, l-ikbar siġra tal- inħawi. Holmes issokkta miexi ’l-fuq mis siġra u reġa’ ntefa’ mal-art. F’daqqa waħda għajjat għajta ta’ ferħ. Għal ħin twil qagħad jifli l-weraq, il-qxur nixfin taz- zokk tas-siġra, ġabar xi ħaġa bħal trab u tefgħu f’envelop. Kien hemm ġebla ppuntata qalb il-ħażiż(10) li wkoll taha daqqa ta’ għajn sew u ġabarha. Wara għadda mill-mogħdija fil-masġar, sakemm ġie fit-triq ewlenija u s-sinjali tal-każ intemmu hemm.
“Kien każ ta’ interess kbir,” qal Holmes wara li tfarfar naqra u reġa’ ġie għall- imġiba solta tiegħu. “Naħseb din id-dar griża fuq il-lemin hija d-dwejra tal- purtinar. Aħjar immur ngħid kelma ma’ Moran u forsi nikteb nota żgħira. Wara dan, nistgħu mmorru lura u nieklu. Intom tistgħu timxu lejn il-karozzella, dalwaqt inkun magħkom.”
Kienu għaddew xi għaxar minuti meta Holmes ġie lura u tlaqna lejn Ross. Kellu f’idu dik il-ġebla li ġabar mill-masġar.
“Din tista’ tinteressak Lestrade. Biha sar il qtil.”
“Mhux qed nara marki,”
“Dażgur li m’hemmx.”
“Mela kif taf li ntużat biex toqtol lil Mr. Mcarthy”
“Il ħaxix li kien qed jikber madwarha ilu hemm ftit jiem biss hemm. Minn fejn ittieħdet ma nafx ngħidlek imma l-għamla tagħha taqbel mal-ġrieħi. U ma hemm l- ebda ħjiel ta’ xi arma oħra.”
“U l-qattiel?” staqsa Lestrade.
“Raġel twil, xellugi u jzappap minn siequ x xellugija, jilbes buz b’pett oħxon u kien liebes kappa griża. Barra dan ipejjep sigarri Indjani li jżomm f’bokkin u jġorr fuqu mus żgħir mingħajr ponta. Hemm bosta traċċi oħrajn imma naħseb li dawn huma biżżejjed għa-tfittxija tagħna.”
Lestrade beda jidħak. “Jiddispjaċini iżda xorta mhux qed nemmen li qed tgħid,” qallu. “It-teoriji huma tajbin imma rridu nfiehmu r-ras iebsa ta’ġurija Britannika.”
“Issa naraw sieħbi,” wieġbu Holmes b’ċertu sabar. “Inti aħdem kif taf int u jien naħdem kif naf jien. Illum waranofsinhar ħa jkolli x’nagħmel u għandu mnejn immur lura Londra bil-ferrovija ta’ filgħaxija.”
“U tħalli l-każ nofs leħja?” qallu Lestrade.
“Lanqas xejn. Il każ lest, sibt it-truf kollha ta’ din il-kobba mħabbla”
“U l-misteru?”
“M’għandux aktar misteru issa kollox hu evidenti”
“Mela min hu l-qattiel?”
“Ir-raġel li għadni kemm tajtek bosta ħjiel dwar surtu quddiem il-ħabib tiegħi.”
“Imma min hu?”
“U ejja Lestrade, trid il-bajtra taqa’ f’ħalqek? F’dawn l-inħawi m’hawnx xi popolazzjoni kbira.”
Lestrade għolla spallejh. “Jien bniedem prattiku Mr. Holmes. Ma nistax noqgħod indur mal-kampanja nfittex raġel xellugi b’sieq mgħawġa. Ġewwa Scotland Yard jibdew jgħadduni biż-żmien.”
“Kollox sew,” irrispondieh Holmes naqra rritat. “Tajtek l-opportunità. Wasalna fejn qed toqgħod. Saħħa. Qabel nitlaq nibgħatlek nota.”
Hekk kif ħallejna lil Lestrade morna l-lukanda u sibna l-ikel lest fuq il-mejda. Holmes kien sieket u mehdi fi ħsibijietu b’ħarsa ta’ diqa fuq wiċċu. Kien mifxul b’xi ħaġa.
“Ara Watson,” qalli, “issa poġġi fuq dan is-siġġu u ħallini nippritkalek ftit. Ma nafx x’naqbad nagħmel u nsib ta’ siwi kbir il-parir tiegħek. Kebbes sigarru u ħallini nfiehmek l affarijiet kif inhuma.”
“Meta trid ibda.”
“Mela, meta tixtarr il-każ hemm żewġ punti f’dak li qal McCarthy iż-żgħir li ħassbu kemm lili, kif ukoll lilek u għalkemm laqatni tajjeb lilek ma tantx. L-ewwel fatt kien li missieru, skond hu, għajjat ‘Cooee’ qabel ma rah. Il-fatt l-ieħor hu li l-aħħar kelma tal-vittma qabel ma miet kienet ‘rat’. Gerger xi kliem ieħor iżda kienet biss dik il-kelma li sema’ ż żgħir. Issa rridu nibdew niflu dawn iż-żewġ fatti. Mela ejja nagħmlu mod li dak li qed jgħid McCarthy iż-żgħir hu kollu minnu…”
“Mela, din il ‘Cooee’ xi tgħidli fuqha?”
“Hu evidenti li l-għajta ma kinitx maħsuba għal ibnu. Missieru kien mingħalih kien għadu Bristol. Kienet biss ix xorti li l-iben kien qrib u semgħu. Mela l-‘Cooee’ kienet maħsuba biex tfakkar lil min kellu jiltaqa’ ma’ McCarthy il-missier. Imma ‘Cooee’ hija għajta distintament Awstraljana u hi użata bejn l-Awstraljani. Dan jagħti ħjiel qawwi li min kien ser jiltaqa’ ma’ McCarthy kien xi ħadd li għex l-Awstralja.
“Issa ‘rat’, x’taħseb?”
Sherlock Holmes ħareġ biċċa karta mill-but u għamilha ċatta fuq il-mejda.
“Din hija l mappa tal-Kolonja ta’ Victoria fl-Awstralja,” qalli. “Bgħat telegramma lbieraħ billejl.” Poġġa idu jaħbi parti mill-mappa.
“X’taqra?” staqsieni.
“‘Arat’,” għedtlu.
Tella’ jdejh minn fuq il mappa. “U issa?”
“‘Ballarat’.”
“Sewwa qed tgħid. Din kienet il-kelma li lissen il-missier qabel miet u li ibnu sema’ biss l-aħħar sillaba ‘rat’. Il vittma kien qed jipprova jlissen l-isem ta’ min qatlu. Xi ħadd minn Ballarat.”
“Tal-għaġeb!” esklamajt.
“U le l-affarijiet jekk tixtarrhom sew malajr kienu jinftiehmu. Insomma issa qed tara kif ċekkint in-numru ta’ suspettati. It-tielet ħjiel li ridna nsiru nafu kien min kien liebes il-kappa jew kowt griż. Dan semmieh McCarthy iż-żgħir u issa konvint li mhux qed jigdeb. Mela issa miċ ċpar tad-dubju morna għaċ-ċertezza li hu Awstraljan minn Ballarat liebes kappa jew kowt griż.”
“Sewwa qed tgħid.”
“Mhux hekk biss iżda hu xi ħadd li jaf sew l-inħawi għaliex tista’ tmur għall- għadira minn Hartherley Farm biss, jekk mhux mill art ta’ Mr Turner.”
“Hekk hu.”
“Issa niġu għall-mawra tal-lum. I-istħarriġ tiegħi tal-art wera dettalji żgħar li jagħtu ħjiel tal-qattiel li dak il-baħnan ta’ Lestrade ma riedx jagħti kashom.”
“Imma kif sirt taf dak kollu?”
“Taf il-metodu tiegħi, ngħarrex ħwejjeġ żgħar li mal-ewwel daqqa ta’ għajn ma jfissru xejn.”
“Nifhem li t-tul tiegħu stajt tkejlu mill-wisgħa tal-passi. Anki l-buz seta’ ħalla s-sinjali,”
“Iva kien buz partikolari.”
“Imma li kien zopp, kif indunajt?”
“Fl-art imxarrba s-sinjali ta’ siequ l-leminija kienu inqas fondi minn dawk tax- xellug. Dan għaliex kien jitfa’ inqas piż fuq il-leminija. X’kienet ir raġuni ta’ dan? Għaliex kien izappap, allura kien zopp.”
“Imma li kien xellugi?”
“Watson, int stess stagħġibt bil-ġerħa kif iddeskriviha l-kirurgu fl-inkjesta. Id- daqqa ngħatat fuq in-naħa tax xellug ta’ wara tar-ras mill-qrib ħafna. Issa dan seta’ jitwettaq minn xi ħadd xellugi. Hu qagħad wara s siġra jisma’ d-diskursata bejn McCarthy u ibnu. Kellu saħansitra l-ħin ipejjep, ara sibt l-irmied, li skont l- istudji tat-tabakk li għamilt, hu Indjan. Meta sibt ittabakk fittixt u sibt biċċa sigarru qalb i- ħaxix fejn kien remieh. Kien sigarru Indjan maħdum f’Rotterdam ġewwa l-Olanda.”
“U l-bokkin tas sigarri?”
“L-aħħar biċċa sigarru wriet li ma kienx iżommu f’ħalqu. Mela bilfors uża bokkin. Barra dan, il-biċċa kienet maqtugħa mhux migduma. Iżda l qatgħa kienet rozza mhux dritta u għalhekk wasalt għall-fehma li min qata’ l-aħħar biċċa tas-sigarru għamel dan b’mus żgħir bla ponta.”
“Holmes,” għedtlu “poġġejt lil dan il-bniedem f’xibka minn fejn ma jistax jaħrab u ħlist bniedem bla ħtija daqslikieku qtajtlu l-ħabel tal-forka minn madwar għonqu. Issa qed nifhem lejn min qed jipponta dan l-għawġ kollu. Il-ħati hu – “
“Mr. John Turner,” għajjat il wejter tal -ukanda u fetaħ il bieb tas-salott u daħħal 
raġel li ġie biex iżurna.
Ir-raġel li daħal kellu sura mogħnija b’kobor li min jarah l-ewwel darba jibqa’ mistagħġeb. Izappap bil-mod, spallejh imniżżlin ’l-isfel taw dehra ta’ bniedem bla saħħa iżda b’ħarsa soda. Wiċċu kien kollha tikmix kienu qisu ġebel imnaqqax. Id- dehra daqsiex ta’ persuntu kienet xhieda ta’ saħħa fiżika u temperamentali kbira. Id-daqna mħabbla, xagħru griż, u s-suf folt ta’ għajnejn tawh arja ta’ ġieħ u saħħa. Minkejja dan wiċċu kien abjad karti, u xufftejh u l ġnub ta’ mnifsejh kienu ta’ kulur ikħal. Bħala tabib stajt nintebah li kien marid b’marda terminali jew kellu xi marda kronika serja.
“Jekk jogħġbok poġġi fuq is-sufan,” qallu Holmes b’ton ġentili. “Irċevejt in-nota tiegħi?”
“Iva, ġabhieli l purtinar mid-dwejra tiegħu. Għedt li xtaqt tarani hawn biex tiskansa skandlu.”
“Ħsibt li n nies jibdew izekzku kieku niġi għandek.”
“U għaliex trid tarani?” Ħares lejn sieħbi b’ħarsa ta’ min qata’ qalbu, għejja, u qisu diġà kien jaf it-tweġiba għall-mistoqsija tiegħu stess.
“Iva,” qallu Holmes iwieġeb bil ħarsa iżjed milli bil kliem. “Sewwa qed taħseb, naf kollox fuq McCarthy.”
Ix-xwejjaħ intelaq fuq is-sufan b’idejh jaħbu lil-wiċċu. “Alla jgħinni!” għajjat. “Imma ma kontx ser inħalli lil dak iż-żagħżugħ jidħol fl-inkwiet. Nagħtik kelmti li kieku fil-ġuri kien jinstab ħati kont nitkellem.”
“Hu ta’ faraġ nisimgħek tgħid hekk,” qallu Holmes b’ton serju.
“Kont nitkellem issa kieku ma kienx għall-għażiża binti. Kienet tinqasmilha qalbha meta tisma’ li ġejt arrestat.”
“Nistgħu ma naslux s’hemm,” qallu Holmes.
“X’inhu?”
“Jiena ċittadin privat, m’għandi x’naqsam xejn b’mod uffiċjali mal-Pulizija. Bintek qabbditni nistħarreġ il-każ. Jien qed nagħmel kollox f’isimha. Fl-istess ħin McCarthy iż-żgħir irid jiġi meħlus.”
“Jien qed immut Mr Holmes,” qallu Mr Turner, “ili s snin imbati bil-marda tad- dijabete. It tabib jgħid li għandu dubju nlaħħaqx ngħix xahar ieħor iżda nixtieq immut taħt is-saqaf ta’ dari milli fil-ħabs.”
Holmes qam u poġġa mal-mejda b’pinna u karta quddiemu lest biex jikteb. “Għidilna biss il-verità,” qallu. “Jien ħa nagħmel nota ta’ dak li tgħid. Wara ffirma 
li nkun ktibt u Watson ikun ix xhud. B’hekk nista’ nuri din l-istqarrija bħala l-aħħar pass biex insalva lil McCarthy. Nagħtik kelmti li dak li ħa tgħid ninqeda bih biss jekk ma jkollix triq oħra biex insalva liż-żagħżugħ”
“Tajjeb hekk,” qal Mr Turner. “Ma nafx jekk ngħix jew le sal ġuri u għalhekk ninsab biered għal dak li jista’ jiġrili. Iżda nixtieq niskansa lil Alice binti tieħu ħasda. U issa ħa nkun ċar miegħek Holmes, din il-burraxka ta’ għawġ u għali ilha ħafna tinħema. Iżda kollox jista’ jingħad fi ftit kliem.
Inti ma tafx ’il mejjet McCarthy. Dak l-inkarnazzjoni tad-dimonju. Alla jiskansak milli tinqabad taħt idejh. Jien hekk ġarali, kont ili fil-ħakma tiegħu għal-għoxrin sena sħaħ u ħarbatli ħajti. Anzi qeridhieli. Ħallini ngħidlek kif ġejt taħt is-setgħa tiegħu. Kienu l-ewwel snin tas-sittinijiet u kont qed inħaffer għad-deheb. Kont żgħir, demmi sħun u ma nagħti kas ta’ xejn. Għal ftit flus kont lest li nagħmel kollox. Bdejt nagħmilha ma’ kumpanija ħażina, waqajt fil-vizzju tax xorb u ma kellix xorti fit-tħaffir għad deheb. Tlaq-il minjiera, mort fil-bush sirt ħalliel. Kont nisraq lil dawk li jkunu qed jivvjaġġaw. Konna gaj ta’ sitta ngħixu ħajja ħielsa u selvaġġa. Xi kultant konna nisirqu xi razzett u drabi oħra xi karru fi triqtu lejn il- minjieri. Ħadt l-isem jew laqam ta’ Black Jack of Ballarat u l gaj tagħna sar magħruf bħala The Ballarat Gang.
Ġurnata waħda, kunsinna kbira ta’ deheb kienet sejra minn Ballarat għal Melbourne. Aħna konna nafu minn fejn ħa tgħaddi u attakkajnhieha. Kien hemm sitt suldati għassa mad-deheb u aħna konna sitta. Konna ndaqs iżda kif ftaħna n nar qtilna erba’ suldati. Tlieta minn tagħna missithom l-istess xorti. Qabel ma ħadna d-deheb poġġejt ir-rivolver ma’ ras il-kuċċier tal-karru, li ma kien ħadd ħlief McCarthy. Kemm nixtieq li sparajtlu dakinhar iżda salvajtlu ħajtu. Għajnejh kienu l-ħin kollu fissi fuqi qisu biex ikun jista’ jiftakarni sew. Mill-bqija, ħrabna bid- deheb, sirna sinjuri u tlaqna lura lejn l-Ingilterra mingħajr inkwiet ta’ xejn. Ġewwa l-Ingilterra nfridt minn sħabi u qtajtha li nibda ngħix ħajja rtirata u rispettabbli. Xtrajt din l-art u ddeċidejt li nagħmel naqra ġid bil-flus li kelli biex inpatti għall-mod kif għamilthom. Iżżewwiġt imma marti mietet żgħira u ħallietli liż- żgħira Alice. Anki meta kienet tarbija, idha ċkejkna kienet qisha tiġbidni lejn it-triq it-tajba. F’kelma waħda biddilt ħajti, irriformajt ruħi u għamilt mill-aħjar biex nifdi l-ħażin tal imgħoddi. Kollox kien sejjer ħarir sakemm McCarthy ħatafni. Kont mort Londra fuq xi investiment u ltqajt miegħu f’Regent Street. Bilkemm kemm kien liebes kowt jew buz. “Hawn aħna Jack,” qalli filwaqt li missli idi. “Ħa nkunu qisna familja għalik jien u ibni jekk tieħu ħsiebna. L-Ingilterra hu pajjiż li jimxu skont il liġi u dejjem nista’ nsib pulizija biex nirrappurtak.”
Fi ftit kliem niżlu miegħi fin-naħa tal Lvant u ma stajt nagħmel xejn biex neħles minnhom. Min dakinhar għexu b’kera frank fuq l-aħjar art li kelli. La kelli serħan, la paċi u wisq anqas stajt ninsa. Indur fejn indur kien hemm hu jħares lejja b’dik it- tbissima ħanja. Il-qagħda kompliet marret għall-agħar meta kibret Alice għaliex indunat li kont inkwetat li ssir taf l-imgħoddi tiegħi iżjed mill-biża’ li kelli mill-Pulizija. Kulma ried McCarthy kien jieħdu. Tajtu kollox b’għajnejja magħluqa, art, flus, żwiemel, sakemm talab dak li qatt ma stajt nagħtih. Ried lil binti Alice.
Uliedna kibru u kien magħruf li saħħti kienet sejra lura. Kien jaqbillu li ibnu jsir parti mill-familja tiegħi u jieħu l-proprjetà kollha tiegħi. Imma hawn żammejt iebes. Ma kontx lest li nħallat ir-razza misħuta tiegħu ma’ tiegħi. Tabilħaqq ma kelli xejn kontra ibnu, anzi, iżda kellu demm missieru u għedt issa biżżejjed. Webbist rasi u żammejt iebes. McCarthy heddidni u ma ċedejdx pulzier u għedtlu li jekk ried seta’ jmur jixlini u jikxef l-imgħoddi tiegħi. Dakinhar iltqajna ħdejn l-għadira ta’ Boscombe eżatt fin-nofs bejn il-proprjetajiet tagħna biex nitkellmu.
Meta mort sibtu jitkellem ma’ ibnu. Stennejt wara siġra u pejjipt sigarru. Waqt li kont qed nisma’, il-mibegħda u l-astju li kelli għalih tellfuli r raġuni. Beda jħeġġeġ lil ibnu biex jiżżewweġ lil binti mingħajr ma jagħti kas xejn x’kienet taħseb hi. Qisha binti kienet xi qaħba Qabadni ferħ ta’ ġenn kbir, żboxlajt bil-ħsieb biss li binti setgħet xi darba tinħakem minn serp velenuż ta’ dik il-kwalità. Ma stajtx naqta’ dan il-kurdun misħut għalkollox. Kont raġel qed immut u bla tama. Minkejja dan moħħi kien għadu jaħdem tajjeb u idejja b’saħħithom. Kont naf li d- destin tiegħi kien lest iżda l-memorja tiegħi ma’ binti setgħet tiġi salvata biss jekk insikket l-ilsien ta’ dak il-ħajjien. Għamiltha, Holmes, iva qtiltu! u jekk tiġini x- xoqqa f’moxtha nerġa’ nagħmilha. Dnubiet għamilt ħafna imma għaddejt ħajja ta’ martirju biex impatti għalihom. Imma li binti titħabbel f’dik l istess xibka li żammet lili das-snin kollha skjav ma stajt qatt inniżżilha. Id-daqqa tajthielu b’inqas rimors milli kieku tajtha bhima feroċi jew velenuża. L għajta tiegħu ġabet lura lil ibnu iżda kelli ħin biżżejjed biex ninħeba fil-masġar. Anke jekk kelli nerġa’ lura biex inġib il-kappa li waqgħatli waqt li kont qed nissara miegħu. Hekk seħħ id- dramm dakinhar!”
“Mhux għalija li nagħmel ħaqq minnek Mr. Turner,” qallu Holmes hekk kif Turner iffirma l-istqarrija li kiteb Holmes. “Nitlob ’l Alla li qatt ma jkolli nduq tiġrib bħal dik.”
“Nitlob li le Sinjur. X’beħsiebek tagħmel issa?”
“Minħabba saħħtek, xejn. Int taf li fi ftit żmien ieħor trid tagħti kont ta’ għemilek lil qorti ferm ogħla minn dik ta’ din id-dinja. Jiena ħa nżomm dak l-istqarrejt. Jekk McCarthy jiġi kkundannat ikolli mingħajr ma rrid nużaha. Jekk le l-ebda għajn ma tara din id-dikjarazzjoni u s-sigriet tiegħek, mejjet jew ħaj jibqa’ mistur magħna.”
“Mela saħħa,” qal l-anzjan. “Meta jasal l-aħħar ħin ta’ ħajjitkom f’din id-dinja ħa jkun aktar ħlejju għalikom. Irroddilkom ħajr għall-paċi li tajtuni.” Dik il figura impressjonanti ħarġet tirtogħod u tixxengel bil-mod barra mill-kamra.
“Alla ħanin,” qal Holmes wara skiet twil. “Għaliex id-destin jilgħab dal-logħob kiefer ma’ dud bla saħħa? Meta nisma’ każ bħal dan niftakar fil-kliem ta’ Baxter u ngħid, “Hemm ħlief għall-grazzja ta’ Alla, għaddej Sherlock Holmes”
James McCarty inħeles mill-akkuża fil-ġuri bis-saħħa ta’ numru ta’ oġġezzjonijiet li Holmes ta lid-difiża. Turner ix-xiħ dam jgħix seba’ xhur wara li tkellem magħna u straħ għal dejjem. Jidher li hemm tamiet tajbin li Alice Turner u James McCarthy jistgħu jgħixu flimkien ħajja ta’ hena, bla ebda ħjiel tas-sħaba sewda li hemm fl-imgħoddi tagħhom.
_________________________________________________________
Noti ta’ l- aħħar
1.Hertfordshire: Reġjun fix-Xlokk tal-Ingilterra. Hu magħruf bħala wieħed mill-home counties. Dawn jinsabu fix-Xlokk u l-Lvant tal Ingilterra u jiċċirkondaw lil Londra. Barra Hertfordshire l oħrajn huma 1. Buckinghamshire, 2. Hertfordshire, 3. Essex, 4. Berkshire, 5. Middlesex, 6. Surrey, 7. Kent, 8. Sussex and County of London.
2.Għassies tal kaċċa : Proprjetarji kbar tal-art kienu jħallu medda kbira ta’ art mhux użata fl-istat naturali tagħha. Huma kienu jużaw din l-art biex imorru għall- kaċċa, mhux biss għat-tjur u volpi iżda annimali oħra bħal fniek, u majjal li jgħixu fis-selvaġġ kif ukoll criev. F’każ ta’ xmara jew għadira kienu jmorru jistadu. Biex ħadd ma jidħol fl-art tagħhom huma kienu jimpjegaw nies biex joqogħdu għassa li ħadd ma jidħol u jikkaċċja mingħajr permess. Dan l-għassies, bl-Ingliż igħidulu game keeper, kien ikun wieħed jifhem dwar l-annimali u l-ambjent naturali.
3.Qorti tas Sisa: Sal-1972 ġewwa l-Ingilterra każi kriminali serji ħafna ma kinux jinstemgħu lokalment iżda minn qorti speċjali msejħa Assizes Court. L-Ingilterra kienet maqsuma f’partijiet imsejħa cicuits, u perjodikament il-Qorti tas-Sisa kienet tmur f’wieħed miscircuits. L-imħallfin kienu jew imħallfin tar-Re jew tal-Qorti Superjuri. Il-każi kienu jitressqu mill-qorti tal-lokal imsejħa Quarter Sessions għaliex kienet tiltaqa’ kull tliet xhur. Dan illum inqata’ u issa kull reġjun għandu l-qorti tiegħu.
4.Coroner: Meta fl Ingilterra jmut xi ħadd b’mod vjolenti jew il-kawża tal-mewt ma tkunx ċara, fil-belt jew raħal issir inkjesta msejħa inquest. L-għan tagħha hu li tistabbilixxi x’wassal għall-mewt, jekk kienx delitt, suwiċidju, jew xi aċċident. Mhux l-ewwel darba li l inkjesta ma tkunx tista’ tasal għall- konklużjoni u allura f’dak il-każ hi toroġ verdett miftuħ jew open verdict. L inkjesta tkun immexxija mill Koroner, uffiċjal governattiv li jiċċertifika l-mewt ta’ xi ħadd meta din tqajjem xi dubji. Il-Koroner ikollu poter fuq l-inħawi speċifiċi msejħa ġurisdizzjoni. Il-Koroner jista’ jagħmel investigazzjoni jew jordna investigazzjoni dwar il-mewt ta’ xi ħadd. Barra dan jista’ jinvestiga jew jordna investigazzjoni biex tiġi stabbilita l-identità ta’ xi ħadd li jinstab mejjet. Il-Koroner għandu l-obbligu li jinvestiga l- imwiet f’xi diżastru. Meta l-Koroner jagħmel inkjesta jkollu ġurija magħżula min-nies tal-post li tiddeċiedi l-verdett skont ix-xhieda li tisma’.
5.Jarda: Kejl Ingliż li hu daqs 91.4cm. Qabel daħlet is sistema deċimali f’Malta konna nkejlu b’din is sistema. L inqas kien il-pulzier (2.5cm), imbagħad il pied (30.4cm), u għal distanzi twal il mil (1.6km).
6.Petrarka: Francesco Petrarca (1304 – 1374). Studjuż u poeta kbir tal Italja tar Rinaxximent. Kien wieħed mill ewwel li xerred il filosofija umanistika. Minħabba l fatt li hu skopra l ittri ta’ Ċiċerun fl 14 il seklu ħafna jqisuh bħala missier l Umaniżmu. Fis seklu 16, Pietro Bembo ħoloq il qafas għal lingwa Taljana billi uża x xogħol ta’ Petrarka, Giovanni Boccaccio, u Dante Alighieri. Petrarka hu magħruf għas sunetti li kiteb u ħafna segwew l istil tiegħu fil kitba tal-poeżija lirika.
7.Ktieb tal-qoxra safra: Qabel bdew jidhru l-kotba tal-lum ktieb kien ikollu qoxra iebsa tal-kartun, jew ġilda u kien jiswa l-flus. Kotba bħal kien ikollh suġġetti serji ta’ studju u letteratura għolja. Dan il-ktieb kien immirat għan-nies ta’ skola, ta’ kultura u studjużi. Fis-seklu 19 fl-ngilterra bdew joħorġu kotba b’qoxra tal-kartun iżjed rabta u karta ta’ kwalità inferjuri. Dawn kienu irħas ħafna u kienu mmirati għad-divertiment u l-mogħdija taż-żmien tal-massa tal-poplu. Is suġġetti ma kinux aktar impenjattivi iżda mmirati biex jilħqu l-ikbar numru ta’ nies. Dawn kellhom stejjer u novelli li jvarjaw minn rakkonti ta’ qtil, imħabba, avventura, stejjer tal biża’. Qabel il-kotba tal-qoxra safra kien hemm il-penny dreadful, li kienu kotba li kellhom stejjer li jkomplu minn ġimgħa għall-oħra, speċi ta’ faxxikli li kienu jaqraw in-nanniet tagħna. Il penny dreadful kienu jibbażaw ħafna fuq stejjer sensazzjonali, kien ikollhom il-qoxra kkulurita ħafna u kienu jappellaw għan-nies ta’ klassi baxxa. Il kotba tal qoxra safra, li llum ngħidulhom paperbacks kienu ftit aktar serji u attiraw klijenti ta’ livell ogħla li mill-qari riedu divertiment. Dawn il-kotba ta’ qixra safra maż-żmien saru sinonemi ma kotba tad-detectives u thrillers. Awtur famuż li kien jikteb dawn il-kotba kien Robert Louis Stevenson, l- awtur tar rumanz ċelebri Treasure Island. Għalkemm fi żmienhom kien hemm min tkaża b’dawn il-pubblikazzjonijiet, hu fatt li bis-saħħa tagħħom il-qari sar miftuh għal kulħadd u għenu biex ixerrdu l-qari ma’ kull kategorija tal popolazzjoni. Bil- penny dreadful u l kotba tal-qoxra s safra l-qari ma baqax xi ħaġa esklussiva ta’ elite intellettwali iżda sar ta’ kulħadd.
8.Likeni: Bl-Ingliż lichen. Ħaxix li jxeblek mal-ħitan.
9.Bassasa: Bl-Ingliż marsh. Art li tkun mifqugħa bl-ilma u t-tajn.
10.Ħażiż: Bl-Ingliż moss. Ħaxix li jikber f’ambjent umdu.
11.Lampik: Id distillazzjoni illegali ta’ xorb bi għoli grad ta’ alkoħo. L-ingredjent prinċipali ta’ dan ix xorb hu tip ta’ qamħ imsejjaħ corn mesh. L-aktar post magħruf għall- lampik hu l-istat ta’ Tennessee fl-Amrika. Ix xorb tal-lampik hu perkoluż ħafna u jista’ joqtol. L-apparat li jużaw għad-distillazzjoni jissejjaħ still. Il-lampik isir billi tgħalli taħlita ta’ likwidi, imbagħad tkessaħha u l fwar li joħroġ ikun ix xorb distillat. Dawn l-istils jinbnew minn radiators tal-karozzi u huma perikolużi ħafna. Fihom jista’ jkun hemm il-gass Glycol u l-antifreeze, kif ukoll iċ-ċomb li huma kollha veleni għall-bniedem. Issa meta Lestarde jgħid lil Sherlock Holmes li dak li qed jgħid hu lampik irid ifisser li hu ħażin u falz.
12.George Meredith: George Meredith (1828 – 1892). Kittieb ta’ novelli u poeżiji fi żmien ir-Reġina Vittorja. Twieled ġewwa Porthsmouth minn familja li kienet tissupplixxi ħwejjeġ u materjal ieħor lin-Navy Irjali. Hu studja l- Ġermanja u għalkemm iggradwa ta’ avukat abbanduna l-prattika biex isir ġurnalist u jikteb il- poeżiji. Kien jippubblika perjodiku letterarju bi spejjeż tiegħu. Fl 1851 hu ppubblika fi ktieb il-poeżija li kien ippubblika qabel fi- perjodiku. Din l antoloġija ntlagħqet tajjeb.
_________________________________________________________
Sherlock Holmes bil-Malti 